Ветразі і буры Сяргея Грахоўскага

Ён прыходзіў у наш кабінет у рэдакцыі газеты «Літаратура і мастацтва», пастукваючы кульбачкай, сядаў у стары, пацёрты, але яшчэ ўтульны, фатэль і, бліскаючы пільнымі цёмнымі вачыма, разважаў аб прачытаным нядаўна ў газеце. Ацэнкі даваў трапныя і рэзкія. Кожны раз прыносіў новыя вершы і казаў: «Гэта мае апошнія». Праз нейкі час прыходзіў з новымі «апошнімі»…


І гэта было вельмі кранальна — для тых, хто ведаў, што аўтар на два дзесяцігоддзі быў пазбаўлены магчымасці ствараць, нават мець пры сабе аловак часам лічылася злачынствам.

Чытаць далей

«Ступае сонца, як багіня…» Як беларускія літаратары пісалі пра сонца

Вось і дачакаліся мы цёплых і сонечных дзён… І хоць пісьменнікаў можа натхняць любое надвор’е — хоць табе залева, хоць завіруха, усё-ткі пад ясным сонейкам нават самы вытанчаны эстэт адчувае сябе ўтульней. Недарэмна Оскар Уайльд, які ў маладосці гатовы быў усю жывую і цалкам недасканалую, на яго думку, прыроду замяніць на створаныя мастакамі пейзажы, насіў у пятліцы сланечнік. Кветку, якая заўсёды паварочваецца «тварам» да сонца… «Загляне сонца і ў наша ваконца» — сцвярджалі беларускія адраджэнцы на пачатку дваццатага стагоддзя, марачы пра росквіт нацыянальнай культуры і незалежнасць беларусаў. Давайце паглядзім, як, падобна такому ж сланечніку, за сонцам сачылі літаратары і як адлюстроўвалі ўбачанае на старонках сваіх твораў.


Чытаць далей

«Каваў ён там беларускую жывую мову…» Кім былі настаўнікі беларускіх пісьменнікаў

Пачатак навучальнага году… Як шмат значыць сустрэць добрага, чулага настаўніка, які падтрымае, дапаможа раскрыць талент… Недарэмна многія пісьменнікі з удзячнасцю ўспамінаюць сваіх улюбёных настаўнікаў — і самі, у сваю чаргу, рабіліся добрымі настаўнікамі для кагось… Давайце пагартаем старонкі гісторыі беларускай літаратуры і знойдзем самыя яскравыя таму прыклады. 


Перакуленая талерка

Чытаць далей

10 знакавых мясцін Івана Мележа

Нават падчас круізу вакол Еўропы пісьменнік мроіў палескімі балотамі

«Хаты былі на востраве. Востраў гэты, праўда, не кожны прызнаў бы за востраў — аб яго не плёскаліся ні марскія, ні нават азёрныя хвалі. Навокал адно гніла куп’істая дрыгва ды моклі панурыя лясы.»

Пазналі першы абзац самага, мабыць, вядомага твора беларускай літаратуры? Нават калі забыліся — можна здагадацца: «Людзі на балоце». Першы раман «Палескай хронікі» народнага пісьменніка Беларусі Івана Мележа. «Людзі на балоце» — вобраз настолькі пазнавальны, што яго ведаюць нават далёкія ад беларускай літаратуры. Цяжка даць веры, што калі Мележ прынёс рукапіс у рэдакцыю часопіса «Полымя», у яго было пятнаццаць варыянтаў загалоўкаў. Вылучаў два: адзін нам знаёмы, а другі — «Туманы над багнай». Уявіце, каб Мележ спыніўся на гэтай назве, чаго мы пазбавіліся б!..

Ме­ма­ры­яль­ная дош­ка на до­ме па вуліцы Ян­кi Ку­па­лы ў Мiн­ску.

Ме­ма­ры­яль­ная дош­ка на до­ме па вуліцы Ян­кi Ку­па­лы ў Мiн­ску.

8 лютага Івану Мележу спаўняецца 100 гадоў. На так шмат наканавана яму было жыць і працаваць, памёр у 55. Але паспеў пападарожнічаць, і па створаным уяўленнем свеце, і па рэальным. Нават патрапіў у лік шчасліўчыкаў, якія на самым пачатку «адлігі», 4 ліпеня 1956 года, адправіліся з Ленінграда ў круіз вакол усёй Еўропы на цеплаходзе «Перамога» — менавіта пра той круіз фільм Гайдая «Брыльянтавая рука». Прычым Іван Мележ быў прызначаны старшым беларускай групы. Рым, Парыж, Амстэрдам, Стакгольм, Афіны… Вандроўка мары! Але ў падарожных нататках «Ліпень у дарозе» — абавязковай творчай справаздачы — аўтар, вядома, мусіў пільнавацца ідэалагічнай чысціні, не забываючы адпаведным чынам выказвацца: «Частка галандцаў вымушана гібець да сённяшняга дня на вадзе, у пабудовах, падобных ні то на баржы, ні то на лодкі». Ці не праўда, гучыць, як адсылка да «Людзей на балоце»? А паколькі працу над гэтым раманам Мележ якраз і пачаў, вярнуўшыся з еўрапейскіх прастораў, ці не ўспамінаў, сузіраючы амстэрдамскія каналы ды змаганне тамтэйшых людзей з вадою, роднае Палессе, параўноўваў з галандскімі рэаліямі… Але найбольш сілкавалі ягоныя творы ўсё-ткі іншыя падарожжы. Давайце наведаем разам з класікам дзесяць мясцін, якія пакінулі след у ягоным жыцці і ў ягоных творах.


Чытаць далей

10 незвычайных артэфактаў Івана Шамякіна.

 29.01.2021 17:12

Сто гадоў беларускаму класіку…

Яго працавітасці зайздросцілі, зайздросцілі і колькасці важных пасад і прэмій. Хадзілі неверагодныя чуткі пра ганарары ад ягоных кніг — яны прадаваліся мільённымі накладамі па ўсім Савецкім Саюзе… Дзівіліся, як ён паспявае ахапіць «кан’юнктурныя» тэмы: Чарнобыль, гандаль дзецьмі, наркатрафік… Паглыбляецца ў праблемы архітэктуры і кардыёхірургіі… Раптам піша гістарычны раман пра вялікую княгіню Алену, жонку польскага караля Аляксандра… Успаміны пра Андрэя Макаёнка неспадзеўкі ператвараюцца ў шчырую «Аповесць пра сябра». Нечакана выдае дзённікі, на якія зноў жа хтосьці са згаданых там калег крыўдуе…

Але калі патрэбна была дапамога, тыя ж калегі беглі да Івана Пятровіча Шамякіна, першага сакратара праўлення Саюза пісьменннікаў, старшыні Вярхоўнага Савета БССР, акадэміка — бо ведалі, што паспачувае, дапаможа… «Я любіў людзей і верыў ім» — напіша ён у дзённіках.

Здавалася б, пра такога значнага чалавека ўсё павінна быць вядома… Але зазвычай такое ўражанне ілюзорнае, і мноства фактаў, нават занатаваных у даступных крыніцах, застаецца на маргіналіях… Вось, напрыклад, ці ведалі вы, што ў вёсцы Карма ў Шамякіных было яшчэ другое прозвішча — Чарназёмавы? Іван Пятровіч згадваў: «Ніколі не маглі сказаць: «Ідзі пазыч у Шамякіных», заўсёды гаварылі: «Пазыч у Чарназёмавых», «жыве за Чарназёмавымі». Ці як аднойчы Іван Шамякін, яшчэ да дэмабілізацыі, «дрэнны плывец, ратаваў у Варце польскую дзяўчыну… Нас з полькай, якая так абшчапіла мяне, што скавала, несла на гэты разбураны мост. Адкуль узяўся наш кацер! Наканавана было доўга жыць».

Колькі ні перачытвай мемуары, успаміны, гутаркі, усплывае нешта нечаканае. Давайце зладзім своеасаблівую экскурсію па біяграфіі Івана Шамякіна з дапамогай артэфактаў, якія ён згадвае…


Чытаць далей

Топ-5 пейзажаў Уладзiмiра Караткевiча

Вядома, што вялiкi Уладзiмiр Караткевiч быў адораны i як мастак — адна з кнiг новага збору твораў у 25-цi тамах сабрала ягоныя малюнкi, i гэта ўражвае…

Цi не з-за гэтага ў тым, як ён маляваў словам, адчуваецца дасканалая выразнасць — ты нiбыта разглядаеш карцiны… Караткевiчу дастаткова было некалькiх штрыхоў, каб стварыць амаль аб’ёмны пейзаж, дзе схаваны такiя сэнсы, такая гiсторыя — разгадваць можна бясконца… Ды вось хаця б у эсэ «Званы ў прадоннi азёр», напiсаным пасля падарожжа па Палессi: пару радкоў — i перад намi Мазыр, «горад на зялёных адхонах. Яры, над якiмi хiляцца дрэвы. Цукровая бель старых цэркваў i манастыроў праз сець галiн. Мазыр. Мiнi-Кiеў». А вось вам неба над старажытным Туравам: «Навальнiчная хмара стаяла над горадам, iшла на яго, на нас. Срэбныя, дробныя блiскаўкi сонца трапяталi на лiловай вадзе i цьмяна-срэбных плямах пены. А над усiм сутыкалiся дзве цёмна-сiнiя хмары, як два мячы. Пад iмi клубiлiся жамчужна-белыя аблокi, а ў iх малюткiм ясна-сiнiм вочкам палыхаў лапiчак неба». Тут вам i экскурс у навальнiчную гiсторыю горада, i замiлаванне, i туга па нязбытным… Колькi кранальных карцiн, створаным Уладзiмiрам Караткевiчам, назаўсёды застаюцца ў памяцi, i бяссiльныя паўтарыць iх i мастакi, i кiнематаграфiсты! Давайце складзём, хаця б умоўны, топ-5 пейзажаў ад Уладзiмiра Караткевiча, напоўненых глыбокiм сэнсам.

1. Груша на беразе Дняпра

Безумоўна, адкрываць гэты рэйтынг мусiць пачатак сагi «Каласы пад сярпом тваiм».

Чытаць далей

Вяшчун i мастак

На могiлках вёскi Войстам Cмаргонскага раёна ёсць напаўзруйнаваны склеп, а там на надмагiллi — надпiс:

«Зямляк, ушануй гэты помнiк!

Бо пад iм спачывае Вяшчун i мастак радзiмай дабрачыннасцi i пачуццяў Лiтвы.

А калi ў тваёй душы голас iх адзавецца,

З набожнай верай продкаў узнясi за iх твае малiтвы».

Гэта фамiльная пахавальня роду Ходзькаў, а надмагiлле — вядомага пiсьменнiка Iгната Ходзькi. Вядомы ён творамi на польскай мове, але жыў i ствараў на беларускай зямлi. З нагоды 225-годдзя пiсьменнiка давайце ўспомнiм некаторыя факты ягонай бiяграфii.

Чытаць далей

У пошуках атланта

Иван Шамякин написал роман о семейной драме друга

«Урачы хаваюць свае памылкi ў зямлю, архiтэктары прыкрываюць плюшчом»

Упершыню чытачы змаглi прачытаць раман, у якiм ёсць гэтыя словы, сорак пяць год таму ў часопiсе «Полымя». У тым жа годзе раман быў выдадзены асобнай кнiгай. А пасля публiкацыi ў «Роман-газете» па ўсiм Савецкiм Саюзе абмяркоўвалi новы твор беларускага пiсьменнiка Iвана Шамякiна «Атланты i карыятыды».

Андрэй Макаёнак са сваiм сябрам Iванам Шамякiным. 1981 год.

Чытаць далей

Агонь, вада і медныя трубы

Первый биографический роман о Янке Купале был сожжен

35 гадоў таму адбылася падзея ў гісторыі беларускай літаратуры: у Маскве ў прэстыжнай серыі «Жизнь замечательных людей» выйшла кніга «Янка Купала». Гэта быў першы ў беларускай літаратуры біяграфічны раман-эсэ. Яго аўтар Алег Лойка, навуковец і паэт, выкладаў ва ўніверсітэце беларускую літаратуру, пра Купалу пісаў шмат. А вось замахнуцца на раман… Калі ж узяўся — прызнаваўся, што пісаў лёгка.

Чытаць далей