Выйшаў часопіс Дзеяслоў”, №90. Там надрукаванае завяршэнне майго раману “Пантофля Мнемазіны”. Дзеянне адбываецца ў наш час і ў 1950-я. Адно з месцаў дзеяння – спецбальніца ў лесе.
Урывак:
“З плаката паглядаў белазубы калгаснік у заліхвацкай кяпурцы. За ягонай спінай бачыўся прыгожы дом, поле з раўнюткімі барознамі і бярозкамі, якія, здавалася, таксама бадзёра ўсміхаюцца ўсімі чорнымі плямінамі на кары. “Таварышы калгаснікі і калгасніцы перасяляюцца ў КФССР”.
Пад плакатам, на адмысловай драўлянай падстаўцы, красаваліся брашуры “Памятка перасяленцу ў КФССР” і “Рэспубліка зямнога золата”.
Бібліятэкар, блакітнавокі стары з сівымі пасмамі, у якіх яшчэ трохі ўгадваўся руды колер, і вечнай іранічнай усмешкай на сіняватых тонкіх вуснах, заўважыў позірк наведніка, што сядзеў па той бок стала, і коратка патлумачыў:
— Для правяраючых. Трэба ж быць палітычна граматнымі і ў лепразорыі.
— М-да… Палітычна граматныя пракажоныя – гэта правільна, – нейтральным тонам азваўся хударлявы мужчына гадоў сарака з перабітым носам і вельмі светлымі, трохі запалымі вачыма. Трохі прамарудзіў, быццам чагось баючыся, і акуратна разгарнуў фаліянт у чорнай скураной вокладцы, што ляжаў перад ім на стале, там, дзе бялела закладка – звычайная бібліятэчная картка.
– Беларусаў заўсёды перасяляюць, Саламон Барысавіч. У часы Аляксея Цішайшага колькі вывезлі рамеснікаў – у Маскву, у Пскоў, у Каломну. Пасля ўціхамірвання кожнага паўстання – вёскамі адпраўляліся ў Сібір. Пры Сталыпіне ў Прыбайкалле паўмільёны, мусіць, перасялілі. У часы першай сусветнай сотні тысяч беларусаў – у бежанстве. А цяпер, калі і так фашысты нас павыбілі – заманьваюць у Карэла-Фінскую Рэспубліку, у Казахстан, у Краснаярскі край, на Сахалін…
— Не трэба засяроджвацца на бедах толькі свайго народу, – мякка заўважыў бібліятэкар. – Што тады казаць пра блуканні майго, якія доўжацца тысячагоддзі? А зараз лінія такая… – стары стоена ўздыхнуў. – Змешваць нацыі, як нашаткаваную гародніну, каб атрымалася аднародная поліўка. Асабліва гэта тычыцца народаў памежжа – украінцаў, беларусаў, прыбалтаў… Літоўцаў дасюль чыгуначнымі саставамі вывозяць. А з другіх краёў, наадварот, завозяць. Наш партызанскі камандзір вунь па разнарадцы ў Кагул паехаў з сям’ёй. Увесь свет мусіць стаць сацыялістычным Бабілёнам. Памятаеце, таварыш Люцыян, фільм “Шукальнікі шчасця”, пра габрэйскі калгас у Бірабіджане?
— Ну як жа ж… Мае вучні цытатамі з гэтага фільму на ўроках перакідваліся, – усміхнуўся Люцыян, і ягоны строгі бледны твар пасвятлеў. – Асабліва Піню любілі, адмоўнага гэтага героя, які хоча фабрыку падцяжак адчыніць. “Скажыце, калі ласка, колькі, прыблізна, канечне, можа каштаваць такі параход?”
Мужчына са знешнасцю інквізітара смешна змяніў голас, пераймаючы коміка.
– А Піню, дакладней, артыста Веніяміна Зускіна, арыштавалі, – бібліятэкар перайшоў на шэпт, нібыта калгаснік з плакату мог падслухаць і данесці. – І аўтар сцэнарыя Кобец знік, а пра Міхоэлса, кансультанта фільма, чулі, мабыць…
— Пад грузавік трапіў у Мінску? – нахмурыўся Люцыян, а калгаснік на фоне шчаслівага карэла-фінскага жыцця нібыта павярнуўся правым вухам да крамольнай размовы.http://lir-book.by/запретное-кино-из-истории-фильмов-лес/
— Пад грузавік… — шэптам пацвердзіў бібліятэкар. — Той жа, што многіх пераехаў… — і загаварыў гучна. — Ну, няма нічога новага пад сонцам, і мудрасць ранейшых вякоў нікога не ратуе. І гора таму, хто адсякае свае карані, бо завяне.
— Значыць, карані… – субяседнік задумліва крануў пальцам шурпатыя старонкі кнігі, што ляжала перад ім. – Дык вы ўпэўненыя, Саламон Барысавіч, што ўладальнікі маёнтка – мае сваякі?
— Ды змірыцеся ўжо з гэтым абуральным для савецкага ўрача фактам, таварыш Корвус! – іранічна азваўся бібліятэкар. – Я не збіраюся гэтымі звесткамі размахваць, як вяхоткай. Але – вось радавод Корвусаў-Дзякловічаў…
Жоўты палец старога вадзіў па старонцы.
– Ваш дзед – Канстанцін? Вось ён запісаны… Штабс-капітан, жанаты на Адэліне з Марашэўскіх. Вось ваш бацька, Станіслаў Канстанцінавіч Корвус-Дзякловіч, 1880 года нараджэння. Пад ім мусілі занатаваць ваша імя.
— Як спадчынніка лепразорыя?
Люцыян скептычна пакрывіў вусны.
— Бацька не хаваў дваранскага паходжання. Але і не даражыў ім. З сям’ёй ніякай сувязі не меў і нічога пра яе не расказваў. Сышоў з дому ў шаснаццаць, далучыўся да народніцкага гуртка. Так і займаліся з маці хаджэннем у народ… Медінстытут, эпідэміі халеры, пасада сельскага доктара… І назвалі мяне Люцыян – святло, а значыць, асветніцтва. Але мяне цікавіць у архівах продкаў іншае…
— Сакрэт вечнага жыцця?
Бібліятэкар з дакорлівым уздыхам павярнуўся да этажэркі, заваленай старадрукамі, пацягнуўся за кнігай. Мыліцы, прыхіленыя да ягонага фатэлю, ледзь не паваліліся на падлогу, іх падтрымаў доктар Корвус.
— Вось інвентар батанічнага саду вашага прадзеда. Якія расліны, калі і адкуль выпісаныя… Вось дзённік Жыгімонта Корвуса. Толькі вы яго не прачытаеце.
– Чаму?
Доктар Люцыян разгублена гартаў старонкі сшытка ў зялёнай скураной вокладцы, спісаныя дробным почыркам.
— Нічога не разумею… На якой гэта мове?
– Ні на якой.
Стары ўсміхаўся, але не насмешнічаў.
— Гэта неіснуючая мова. Паверце, я маю дастатковую лінгвістычную адукацыю, каб гэта сцвярджаць. Я вывучаў не толькі Тору і Талмуд. Я ўвогуле прафесійны лінгвіст, закончыў два універсітэты, выкладаў.
— Але мне казалі, вы рабін…— падняў вочы доктар.
– Проста калі мяне ў трыццаць сёмым у якасці асколка буржуазнай адукацыі “із’ялі” з Харкаўскага ўніверсітэту, і я вярнуўся ў наша мястэчка, да мяне пачалі прыходзіць людзі за парадамі. Больш, відаць, не было да каго. Я звычайны грэшнік.
У голасе старога не чулася горычы.
— А што тычыцца рукапісу, не дзівіцеся. У васемнаццатым стагоддзі вельмі захапляліся рознымі шыфрамі. А што вы спадзяецеся знайсці?
— Сакрэт лекаў, якімі дапамагалі здымаць боль парадзіхам, – упарта нахмурыўся доктар. – Звесткі, як ужывала траву чырвоны дракон жонка Жыгімонта Корвуса пані Люцында. Усё, што дапаможа ратаваць людзей.
— Homines Quod volunt credunt… (Людзі вераць у тое, у што жадаюць – лац.) Ратаваць людзей трэба не лекамі, малады чалавек, – стары крануў скурчанымі пальцамі сшытак. – Вечна адцягваць смерць? Навошта? Калі пагналі немцаў і я нарэшце выпаўз на свет Божы з падвалу, дзе мяне хавалі, даведаўся, што акрамя мяне, у мястэчку не засталося габрэяў. Усіх закапалі ў яры. Каго прыстрэлілі, каго і… жыўцом. Як вылечыць – такое?
Корвус апусціў галаву.
— Мы можам мала. Але ўсё-ткі – каб хоць трохі ў свеце стала менш болю, варта працаваць.
У пакоі, прапахлым вечнасцю і пакутай, запанавала маўчанне.
— Добра, малады чалавек. Мне ўсё адно асабліва няма чым заняцца – нават усё ваша майстэрства не верне маім нагам былую рухавасць… Я займуся гэтым рукапісам. Некалі ж клінапіс разбіраў…
Над Апошнім Прытулкам ззяла сляпучае летняе сонца, але лета ўжо адолела сваю вяршыню, за якой пачынаўся непазбежны шлях уніз, да звядання, змярзання і буцвення.
А потым прыйшла ноч, абвешаная такім буйнымі зорамі, што яны здаваліся падробнымі дыяментамі на даме паўсвету, якая збіраецца ў госці да фанабэрыстых знаёмых.
І зноў лілася кроў… Але ў ёй былі выкупленне і надзея.
Да двух стамлёных людзей у белых халатах, што стаялі на асветленым самотным ліхтаром бетонным ганку, наблізіўся малады чалавек у светлай кашулі, зашпіленай пад горла, з цёмнай палоскай барады на бледным разумным твары.
— Я чую крыкі немаўлятаў… Усё прайшло добра?
Прыгожая жанчына з укладзенымі каронай валасамі азірнулася на асветленае вакно, за якім таненькія, але такія моцныя і патрабавальныя галасы зліваліся ў спрадвечнай песні жыцця.
— Так, Ганна нарадзіла… Двойню.
Голас жанчыны прагучаў з няўпэўненай паўзай.
— Я магу туды зайсці? – настойліва спытаў малады чалавек, і зоры за ягонымі плячыма раптам бліснулі, як сапраўдныя дыяменты.
— Вядома, не! – кабета ў белым халаце строга падціснула вусны. – Роды былі вельмі цяжкія. Давялося рабіць кесарава. І дзеці… не вельмі ў добрым стане.
— Тым больш!
Малады чалавек падняўся на адну прыступку.
— Яўгенія Міхайлаўна, я ведаю, вы выхаваныя ў непрыняцці рэлігіі. Але вы добры чалавек і разумееце, што нельга пазбаўляць чалавека таго, у што ён верыць. Ганна прасіла мяне ахрысціць дзяцей. Тым больш калі ёсць пагроза іх жыццю – нельга адкладаць…
Мужчына ў белым халаце, што стаяў ля загадчыцы, адмоўна пахітаў галавой:
— Дзяцей аглядае наш калега, знакаміты хірург. Яму нельга перашкаджаць.
— Я пачакаю.
У бледным твары маладзёна было столькі ўпартасці, што стала зразумела – не адступіцца. Доктар уздыхнуў, кінуў запытальны позірк на жанчыну.
– У дзяцей паталогія. Непадрыхтаванага гэта… спалохае.
— Мяне не палохае звыродства цела! – рашуча прамовіў маладзён. – Звыродствы душы куды страшней.
— Серафім Мікалаевіч, я… не маю права… У нас савецкая ўстанова. Калі даведаюцца, што з майго ведама тут адбыўся абрад хрышчэння – гэта катастрофа, – глуха прагаварыла жанчына, але яе перарваў калега.
— Мы пра гэта і не будзем ведаць, – азірнуўся на вакно, за якім галасілі немаўляты. – Мы з Яўгеніяй Міхайлаўнай пойдзем адпачываць. І калі хтось самавольна, дачакаўшыся, пакуль медперсанал пакіне палату, зойдзе адведаць дзяцей… Вядома, у халаце, які я выпадкова пакінуў…
Корвус нетаропка зняў халат і павесіў на ручку дзвярэй.
— …і скарыстаўшыся тым, што я забыўся зачыніць чорны ход на ключ…
— Дзякую, Люцыян Станіслававіч, беражы вас Гасподзь.
Магістр і ягоная былая вучаніца павольна брылі па цёмнай прысадзе. У густых шатах час ад часу штось шаргатала, нібыта нейкая істота сачыла за людзьмі, пераскокваючы з галінкі на галінку.
— Мне страшна, бо я не ведаю, ці радавацца, што няшчасныя дзеці засталіся жывыя, – глуха прамовіла Яўгенія. – Якое жыццё іх чакае? І іх бедную маці?
— Жыццё – дарунак, які нельга вяртаць, – цвёрда прагаварыў Магістр. – Упэўнены, што дзяўчынкам дастанецца свая доля любові.
— Але раздзяліць іх немагчыма… — сцвердзіла-спытала Яўгенія.
— Немагчыма, — пацвердзіў Люцыян. – Нават прафесар Візенталь не бярэцца. Без рэнтгену цяжка сказаць, але, падобна, некаторыя важныя ўнутраныя органы ў іх адны на дваіх.
Жанчына пацепнула плячыма.
— Як паказаць дзяцей іх і без таго запалоханай маці? Яна ж сябе абвінаваціць… Не ўберагла… Пакаранне звыш…
— Давайце падумаем пра гэта заўтра… А пакуль што паглядзім на зоры, – нечакана дадаў Корвус. Яўгенія неўразумела азірнулася. Былы настаўнік задраў галаву, прывіднае нябёснае святло залівала ягоны твар, падкрэсліваючы рэзкія цені.
— Памятаеце, Яўгенія, як пасля таго, як мы знайшлі бразготку пракажонага ў раскопе і я спыніў даследаванні, Ордэн захавальнікаў сядзеў ля вогнішча. І мы да раніцы глядзелі на неба і гаварылі пра сузор’і…
Загадчыца шпіталю скептычна хмыкнула, але таксама падняла позірк… Якія ж сёння зоры! І чаму яны так нялітасціва склаліся да тых, хто пад імі гадзіну таму нарадзіўся!
Мусіць, апошнюю горкую фразу дактарыца вымавіла ўслых, таму што задуменны Магістр, што стаяў за яе спінай, не адрываючы светлых вачэй ад неба, суцяшальна паклаў рукі на плечы жанчыны.
— Жабраку болей шчасця ад адной мядзянай манеты, чым багацею ад тысячы залатых. Будзе шчасце і ў нашых дзяўчынак.
Двое з Апошняга Прытулку моўчкі стаялі і глядзелі на зоры, не падазраючы, што некаторых з тых зор даўно памерлі, мала што іх святло ляціць да зямлі.
— Люцыян Станіслававіч, вы зараз дакранаецеся да мяне… у тым самым сэнсе? – раптам весела прашаптала Яўгенія. Корвус адскочыў, быццам ягоныя рукі абдало кіпнем, і спалохана замармытаў, не падымаючы вачэй:
— Прабачце, я… я не хацеў… я проста…
Сухія галінкі трашчалі пад ягонымі чаравікамі.
— Вы, дапусцім, проста хацелі праверыць, ці не падаю я па-ранейшаму ў шоку ад вашага дакранання? Як бачыце, не. Ваша лячэнне дапамагло.
Люцыян адступіў на крок, пазбягаючы глядзець на танклявую постаць у зорным святле.
— Паверце, я проста механічна… Мімаволі…
— Можа, час і вам, Магістр, пазбаўляцца сваіх фобій?
Жэнька раптам зрабіла крок да суразмоўцы, і той з цяжкасцю змусіў сябе застацца на месцы, толькі тузануўся назад.
— Вы мяне дражніце, так?
Голас мужчыны гучаў бы пагрозна, каб не быў разгублены.
— А вас вельмі весела дражніць!
Жанчына раптам кранула шчаку былога настаўніка, лёгка правяла тонкімі пальцамі па ўпартым падбароддзі.
— Вось бачыце… Я сябе пераадолела.
— Рады за вас, – суха прамовіў, як выплюнуў словы, Магістр, развярнуўся і хуткім крокам рушыў у цемру.
— Ды стойце ж вы, рыцар з апушчаным забралам! – са смехам прамовіла Жэнька і подбегам рушыла следам. – Я не буду вас чапаць!
Начную цішу парушыў стрэл. І яшчэ адзін… Потым – аўтаматная чарга… Злыя выкрыкі. Надрыўны сабачы брэх – вартавыя сабакі ў Прытулку меліся, але не аўчаркі. Не любілі насельнікі гэтага месца аўчарак.
— Ля брамы страляюць… – напружана прамовіў застылы Магістр. – Яўгенія, бяжыце ў адміністратыўны корпус! Я пагляджу…
І кінуўся туды, дзе чуліся стрэлы і крыкі.
— Ага, зараз, пайду і пад ложак схаваюся! – скрозь зубы цадзіла загадчыца, даганяючы калегу. — Куды цябе нячыстая сіла пагнала, ты ж тут нелегальна! Люцыян, чакайце!
…У адчыненую браму шпіталю павольна, перавальваючыся на рэльсах для жалезных створак варот, заязджаў грузавік. Ягоныя сляпучыя фары нагадвалі вочы бязлітаснага цмока. Штрафбатаўцы-ахоўнікі, зноў у марлевых павязках і белых застрашлівых камбінезонах-халатах, перагаворваліся з прыезджымі – узброенымі вінтоўкамі, у пілотках, гімнасцёрках з трохкутнымі нашыўкамі на каўнерах і ў звычайных нагавіцах і чаравіках, хто ў якіх. Падобна, апалчэнцы з аднаго са знішчальных батальёнаў, што створаныя пад началам Берыі. Большасць зусім маладыя, не паспелі ў вайну паваяваць, і цяпер ірваліся ў бой. Адзін, старэйшы, быў у фуражцы, з рэвальверам на баку. Ён няспешна хаваў у тэчку дакументы, якія, відаць, былі дастаткова пераканаўчымі, каб атрад пусцілі ў Прытулак. Апалчэнцы насцярожана азіраліся па баках, асабліва часта спыняючыся позіркам на асветленай шыльдзе “Спецбальніца. Асцярожна, інфекцыя! Уваход строга забаронены”
— Я загадчыца шпіталю. Што тут адбываецца? Хто страляў?
Яўгенія рашуча выйшла наперад, узмахам рукі змусіўшы Корвуса застацца ў ценю.
— Ястрабкі, Яўгенія Міхайлаўна… – змрочна прагаварыў праз марлевую павязку ахоўнік. – З праверкай… Непадалёк напаткалі банду, дваіх застрэлілі… Ляжаць вунь жмурыкі ў грузавіку.
— Лейтэнант НКУС Нашчадны! – назваўся афіцэр. Ліхтар выхопліваў рысы: квадратнае падбароддзе, невыразныя вочы з прыпухлымі павекамі, кірпаты нос, як кажуць, качачкай, сівыя каротка стрыжаныя валасы. – Правядзіце нашых байцоў па шпіталі, таварыш Яўгенія. Гэта неадкладна… Перадайце мне ўсе дакументы на супрацоўнікаў і пацыентаў. Потым для жывых – начлег, для мёртвых бандытаў – морг… У вас жа ёсць у шпіталі морг, праўда?
Таварыш Нашчадны гаварыў нібыта лена, а позірк ягоны ўвесь час слізгаў па баках, нібыта словы былі толькі прыкрыццём для іншага, больш важнага, занятку… Між тым грузавік заехаў на тэрыторыю, з яго выйшла яшчэ двое. Значыць, усіх гасцей – дзясятак.
— Жэнька! Ты?…
Загадчыца мімаволі зрабіла крок назад ад шыракаплечага вайскоўца.
— Рыгор… прывітанне.
Яе голас дрыжэў.
Самусь памкнуўся наблізіцца, дакрануцца да сваёй кабеты, але спыніўся, вінавата прыкусіўшы губу. Ягоны твар падаваўся не па ўзросце азызлым, вакол вачэй амаль чорна.
— Гэта мая жонка, таварыш Нашчадны, – неахвотна прамовіў Самусь да зацікаўленага калегі, не адводзячы хворага позірку ад Жэнькі, якая пачала ўжо дрыжэць усім целам. Пакуль не адчула, што за спінай матэрыялізаваўся нехта недарэчна ўпарты, і яна адхінулася назад, працягнула руку, каб на імгненне дакрануцца да цёплай цвёрдай рукі, гатовай падтрымаць. Гэтае дакрананне дазволіла адолець прыкрую слабасць, выпрастацца…
— І вы тут… — хрыпла вымавіў Рыгор, утаропіўшыся ў Корвуса, як у прывіда, але Яўгенія перабіла:
— Гэта мой намеснік.
І дадала ўладна, трохі павярнуўшы галаву да Магістра:
— Прашу вас, ідзіце і падрыхтуйце асабовыя справы для праверкі.
Люцыян моўчкі схіліў галаву і сышоў, зразумеўшы намёк. Самусь прыгнечана маўчаў.
— Ну што, таварыш маёр, пойдзем аглядаць іхні прытон? – перабольшана аптымістычна прамовіў таварыш Нашчадны.
— Можа, варта пачакаць, пакуль развіднее? – буркатнуў Самусь.
— І, магчыма, даць камусь збегчы? – хмыкнуў лейтэнант. – Вы, таварыш маёр, лепш за ўсіх ведаеце: ворага трэба ламаць адразу, пакуль не ачомаўся і не прыдумаў, як абараняцца.
Чамусьці адчувалася, што не малады маёр, а сівы лейтэнант быў тут галоўным.
Далейшае нагадвала фільм жахаў у стылі “Кабінет доктара Калігары”.
…Аднапавярховы будынак з паўкруглымі аркамі, у якія ўстаўленыя звычайныя простакутныя шыбы, абкладзеныя цэглай. Гасцям выдалі марлевыя павязкі, халаты, пальчаткі, бахілы… Але гэтыя вартыя жалю латы не ратавалі ад жаху: праз адчыненыя дзверы невыносна смярдзела саладкаватым пахам гніення. З электрычнасцю ў корпусе былі перабоі. Твар чалавека, выхаплены з цемры промнем ліхтара, мала нагадваў чалавечы. Вочы выцеклі, нос выгніў.
— І ноччу спакою няма… Як басмачоў біць – дык таварыш Ракуць давай… Біў басмачоў, біў клятых… І яны мяне праклялі… Вузкавокія…
Голас гучаў так гугнява, што з цяжкасцю разбіраліся словы.
— Праказа… Гэта невылечна, – шапнула загадчыца шпіталю. –Мы ўсе, што даглядаем пракажоных, да канца не ведаем, ці не заразіліся.
У глыбіні палаты на ложках яшчэ некалькі постацяў, ухутаных у коўдры.
— І тыя таксама? — здушана пытаецца лейтэнант, для чагосьці сціскаючы рукой у пальчатцы рэвальвер.
— Гэта лепразорый, таварыш Нашчадны. Тут не начуюць здаровыя.
Далей ганку спецатрадаўцы не зайшлі. Усё-ткі магчымасць заразіцца смяротнай хваробай абуджае нават у самых смелых ці чэрствых той пракаветны страх, з якім немагчыма зладзіць, які часам змушае да ганебнага.
Іншы будынак. Цьмянае святло электрычнай лямпачкі б’е па вачах – у каго яны ёсць… Бязногія, бязрукія людзі варочаюцца, як вусені, лаюцца, што пабудзілі… Ідыёт са слінявай шырокай усмешкай, з прыплюснутым чэрапам кульгае, як вялізны павук, у якога абарвалі некалькі ног, мармыча:
— Хар-рошыя! Вы хар-рошыя! Яначка вас любіць!
І не разумее, чаму госці не хочуць з ім абдымацца.
Наступны пункт… Чалавек, спрэс пакрыты нарастам колеру гною, нават адно вока цалкам схавалася… Санітарка з юлёвай паловай твару, падобнай да сырога мяса…
Новае кола пекла. Высокі худы медбрат таксама ў марлевай павязцы:
— Тут корпус сухотнікаў, ва ўсіх вострая форма…
І страшны надрывісты кашаль у палаце… Такі, што мімаволі прыслухоўваешся да сябе, ці не пасялілася ў тваіх уласных грудзях лічынка, якая разрасцецца і змусіць выплюнуць згнілыя лёгкія шматок за шматком?
— Прапаную завершыць праверку раніцай… – мармыча ўзмакрэлы лейтэнант. – Паставім варту па перыметры, ніхто не ўцячэ. Як думаеце, таварыш маёр?
Самусь, які пляцецца апошнім і не заходзіць у страшныя палаты далей ганку, нешта згоднае мармыча. Ястрабкі з палёгкай уздыхаюць і бегма кідаюцца на вуліцу, прыгнечана маўклівыя. Адзін, адышоўшыся да светлай плямы пад ліхтаром, дастае біклажку, прагна адсёрбвае, а далей пачынае нязграбна паліваць змесцівам свае рукі.
— Ліні і мне трохі… — здушаным голасам кажа другі, зусім юнак, у акулярах, і падстаўляе далоні пад празрысты струменьчык, ад якога пахне спіртам.
— Ад праказы гэта не дапаможа, і ад ваўчанкі таксама, – абыякавым голасам заўважае загадчыца, застаецца гадаць, ці хаваецца пад гэтай абыякавасцю помслівая насмешка. І Нашчадны, відаць, саромеючыся праяўленай імі слабасці духа, злосна камандуе ісці на начлег. Няхай медперсанал размяркуе вольныя койкі. Апалчэнцы, змрочна азіраючыся, заяўляюць, як адзін, што будуць спаць у грузавіку. Усё роўна камусь трэба быць у нарадзе, так што якраз змесцяцца. Лейтэнанту прапанавалі месца ў ардынатарскай. Але ён таксама прабуркатаў пра грузавік, што камандзір мусіць быць са сваймі байцамі.
— Ну а вы, таварыш Самусь, напэўна, з жонкай пераначуеце? – неяк знарочыста абыякава папытаўся Нашчадны. Пасля некаторай паўзы Яўгенія кіўнула:
— Так, пайшлі, Рыгор. У мяне ёсць яшчэ адна кушэтка.
Сабакі ўсё яшчэ зрэдку брахалі, а адна нават завыла. Людзі, што ляжалі на ложках у будынках, дзе калісь таньчылі кадрыль паненкі ў дэкальтэ, альбо дзе трымалі панскіх коней і сцябалі панскіх слуг, перасталі стагнаць, лаяцца, маліцца… Нават высокі светлавалосы чалавек, што вось ужо каторы час пад сховамі адцвілага бэзу насцярожана глядзеў на вакно, за якім свяціўся зялёны абажур і чулася ціхая гаворка, пасля таго, як святло згасла, таксама сышоў… Ноч сцвердзіла права на цішу.
Ненадоўга”.