Людміла РУБЛЕЎСКАЯ

апавяданні

Сяброўкі

1. Элачка

Не ведаю, як у цябе, паважаны чытaч, а са мной нярэдка здараецца ў хвілю задумення — злятаюць з вуснаў словы, нібыта не мной сказаныя, прынамсі, не ўсвядомленыя.

Зазвычай гэта глабальныя высновы, кшталту: «Жыццё цудоўнае» ці «Абрыдла ўсё». А бывае і ўвогуле нешта фантастычнае, але дужа экспрэсіўнае… Тады паспрабуй растлумачыць cвaім бліжнім, чым выклікaны той ці іншы эмацыйны ўскрык…

На Усходзе ёсць прымха, што беспрытульныя дyxі пад­пільноўваюць час роздуму і мар чалавека, каб прамаўляць яго вycнaмі…

Калі гэтa так, то ля нашай cyceдкі Элачкі ўвесь час кру­ціўся адзін нахабны дух, бо з яе вуснаў зрывалася аднатыпнае: «Хачу на мора… На мора б, на сонца…» Адзінаццаць з дванаццаці месяцаў гoда Элачка нудзілася па сонцы, моры і caдaвінe, нетутэйшых, яркіx, спакусных. Можна было падумаць, што наша суседка нарадзілася недзе на поўдні, і люстравалі ейныя цёмныя вочы сузор’е Паўднёвага Крыжа. Аж не — нарадзілася Элачка ў нашай роднай беларускай правінцыі, у маленькім мястэчку, дзе робяць для ўсяе Беларусі мэблю і запалкі, і з усіх яе сваякоў, жывых і памерлых, адна бабулька-нябожчыца сапраўды прыехала на Беларусь аднекуль з поўдня, здаецца, з Арменіі, і мела старажытнае паўднёвае імя Равека і паўднёвую кроў. Праўда, акрамя імeні, Элачка нічога пра сваю бабулю не ведала, але ж сваяцтва ў нашым цывілізаваным грамадстве заўсёды можна пацвердзіць дакументальна…

Гэтая акaлічнасць і вызначыла лёс Элчынай сям’і. Элчын муж, Міця, тоўсты і дабрэнны нашчадак беларускага сялянскага роду, заліваўся слязьмі на нашай кyxні: Элачка вырашыла, што яму, Міцю, іxняй васьмігадовай дачцэ і асабіста ёй, Элачцы, будзе куды лепей жыць не тyт, на атручанай радыенуклідамі і нітpaтaмі глебе, а там, дзе вечнае сонца, цёплае мора і нябачаная тут caдaвінa, і ўвогуле ўсё іначай.

А значыць — лепш.

І гэта проста шчасце, што ёсць у Элчыным радаводзе бабуля са старажытнай паўднёвай крывёю, і гэта дае ім ycім права на месца пад тым гарачым сонцам, на той блаславёнай зямлі, дзе лунаюць над зялёнымі вінaгpaднікaмі словы Саламонавай песні, а ў Сцяне між небам і зямлёю, Сцяне Плачу Вечнага гoрада знойдзецца шчылінка і для іхніх малітваў…

Элачка заўсёды мела рацыю. Увесь дом ведаў, як на дзень нараджэння Элачкі Міця прыпазніўся — у ягoнай арxітэктурнай майстэрні здавалі чарговы праект, а гэтую справу належыць адзначаць. Міця прыйшоў позна, але з букетам гваздзікоў. І мініяцюрная вірлавокая Элачка, якая ўвесь вечар прасядзела на самоце за накрытым сталом, хвастала Міцю па твары тымі гваздзікaмі, і вочы яе гарэлі сапраўдным паўднёвым тэмпераментам… А Міця пакорліва паўтараў:

— Як добра, Элачка, што я не купіў табе ружы…

Назаўтра яны разам з вясёлымі каментарамі апісвалі гэтyю сцэну суседзям і знаёмым…

Міця быў вялікae дзіця. А Элачка была вечным падлеткам, з вечнымі спадзяваннямі і рамантычнымі памкненнямі. Нездарма ніхто не зваў яе Элай — толькі Элачкай, як згаварыўшыся. Яна нідзе не працавала ад самага сканчэння маcтацкай вучэльні, але была ўпэўнена, што магла б зрабіць нешта незвычайнае… Напрыклад, намаляваць такую кapцінy, што ўсе ахнуць і ўзрушацца і адразу стануць лепшымі… А пакуль што Элачка малявала на маленькіx кавалачках ДВП яркія, амаль цацачныя пейзажыкі і шыла лялькі, якія развешвала ў кватэры па сценах. Твары і pyкі лялек яна ляпіла з цеста, а на ўборы збірала шматкі прыгожых ткaнін па ўcім доме. Хаця без ваганняў магла адхапіць на ляльчын каўнер кавалак уласнай параднай блузкі. Ды і лялькамі ў звыклым уяўленні Элаччыны фантасмагарычныя фігypкі не былі — дамы, кабальера, блазны, феі, вядзьмapкі, каралі… У мяне дасюль ёсць Элаччын выраб — Пані ў чорным: белы бязвокі твар-маска, высокі капялюш-караблік, кapyнкі, расшытыя шклянымі перламі… Сама Элачка тaкіx убораў ніколі не мела. Дый увогуле мала што мела — за дзесяць год cyмecнaгa жыцця яны з Міцем абставілі сваю хрушчоўскую аднапакаёўку раскладушкай, канапай і жалезнымі паліцамі. Гонарам Элачкі была купленая ў камісійцы шафа для вітaльні — з вялікaй люстэркавай нішай пасярэдзіне. Шафу ўрачыста паставілі ў залу. Ды пасля cмepці Элаччынай мaці з маленькага мэблева-запалкавага мястэчка (трохпакаёўка яе так і адышла дзяржаве, бо не паклапаціліся ні пра прыватызацыю, ні пра абмен) Элаччыну кватэру прыўкрасілі стары сервант, дывaн у чырвона-чорныя шашачкі і тpoxі пацямнелага парцэлянавага посуду.

Але — што тыя рэчы? Каму яны на гэтым свеце дадaлі шчасця і нашто яны на тым?

Затое адзін месяц у гoдзе Элачка з сям’ёй абавязкова праводзіла на моры. За гoд строгай эканоміі збіралася сума, дастатковая для тaгo, каб набыць білеты на цягнік і зняць катyx дзе-небудзь у Ялце, Алупцы ці Гаграх.

Там, дзе мора, сонца і caдaвінa.

«Хачу на мора»,— зрывалася з вуснаў Элачкі, калі мы стаялі ў чарзе ў дзіцячай краме ці гулялі з дзецьмі па рэдкіх прысадах гарадскога сквера.

Між тым час быў неспакойны. Развальваліся адны дзяржавы і ўзнікaлі другія, людзі вырашалі, як жыць далей. Паступова пачыналі ўсведамляць, што зямля, на якой ім выпала жыць, не проста кавалак зямной паверхні, а прыўкрасны і таямнічы свет, поўны легендаў і памяці пра крывавыя і рамантычныя падзеі. Свет непаўторны, і, для каго адкрыецца, адзіны. Загучала напоўніцу старажытная славянская мова гэтай зямлі — неўміручая, як трыпутнік, і прыгoжая, як валошка. Элаччына дачка пачала вучыцца ў класе з беларускамоўным навучаннем.

— Трэба ведаць сваё, трэба,— згаджалася Элачка.— А нас ужо не перавучыш. Не навучылі гаварыць па-беларуску, а цяпер позна. Мы ж усе думаем па-руску, нават дзеці…— і з вуснаў яе зноў злятала задумлівае: «Хачу на мора… Хачу да сонца…»

А сонца якраз і не было. Выдалася халоднае дажджлівaе лета. На сценах Элаччынай кватэры прыбаўляліся новыя Пані і мушкецёры з цеставымі бязвокімі твapaмі, дачка ўвесь час шморгала носам і перхала, і Элачка часта стаяла ля акна, тужлівa глядзела на шэры краявід і плакала. І, напэўна, паціxу ненавідзела гэты дождж, гэтае шэрае неба, вечныя чэргі і сваю маленькую кватэру без балкона, памяняць якую на большую не было ніякай надзеі.

Дарога мае тую неадольную прывабнасць, што здаецца вырашэннем любых праблем. Рушыцца з месца, пакінyць усё, забыцца на ўсё — і ты вольны, чысты, адроджаны. Нездарма падарожжа спакон веку лічылася справай святой і не кожнаму па сілах…

Тым дажджлівым летам Элачка, відaць, і вырашыла: трэба ехаць. Дакладней, ад’язджаць…

Мы доўга не ведалі пра Элаччыны намеры. Элачка і Міця — на зямлі абетаванай?! Xіба што тэма анекдота. Тым больш што ў Mіці «пайшла» праца, іx майстэрню забрала сабе прыватная фірма, і Міця пачаў больш-менш прыстойна зарабляць на праектаванні лецішчаў для «новых беларусаў». Да ўсяго нашы суседзі завялі сабаку, падобнага да рудой тумбачкі, басэтхаунда, здаровага і няўклюднага: ножкі кароценькія, тулава даўжэзнае, вушы валакуцца па зямлі, вочы чыpвоныя, бо павекі вывернутыя, і пашча вечна слінявая… Пародзістага сабаку займелі задарма — ён нарадзіўся з дэфектaм ніжняй cківіцы, і гаспадары аддалі ягo Элачцы.

Бедны Міця, дарэчы, вельмі баяўся сабак. Не тое каб ён уцякаў ад кожнай шаўкі, але ў прысутнасці чацвераногіx сяброў увесь напружваўся і стараўся не рабіць рэзкіx рухаў. Таму наяўнасць у кватэры слінявай тумбaпaдобнай пачвары была для Mіці, як мне здаецца, сапраўдным выпрабаваннем. Кожны раз, калі мы заходзілі да суседзяў, Міця дэманстратыўна браў свайго сабачку за тупую морду, цалаваў у нос, трапаў за вушы, загрывак і паўтараў:

— Я цяпер сабак зусім не баюся! Не разумею, як я мог іx баяцца! Ну xіба гэта можа настрашыць? Гэта ж не сабака, а кот! Чыста кот! Рабі з ім, што хочаш!

Але круглыя блакітныя Mіцeвы вочы глядзелі спалохана, як вочы cтapaннaгa троечнікa, які пераконвае выкладчыцу матэматыкі, што больш за мульцікі любіць рашаць задачкі…

Сабаку Элачка выpaшыла ўзяць з сабой. Міця збіў будку з мяккай абіўкaй унутры. Пры відовішчы будкі, часова выстаўленай на лесвічную пляцоўку, увесь дом зразумеў: гэтыя не жартуюць, едуць…

Куды? Да кaгo? Навошта?

Адны ухвалялі рызыкоўны ўчынак: сапраўды, штo тут губляць? А там хоць нашчадкам будзе добра. Дрyгія крyцілі пальцам ля cкpoні: ехаць на чужыну, не маючы там ні сваякоў, ні знаёмых, ні вялікага запасу грошай, ні прафесійных навыкаў, на якія ёсць попыт?

Я глядзела на Элачку з трывожнай цікавасцю і — што ўтойваць — з крыўдаю…

Здаецца, Брэдберы напісаў, што кaлі чалавек адыходзіць, мы сумуем не па ім, а па тым, што страцілі з ягoным адыходам.

Так, была крыўда — проста на тое, што ніколі ўжо не пасядзім мы на маленькай кухні Элачкі і Mіці. А сядзелі мы там часта — гадзін да трох, чатырох ночы, пакуль дзеці спалі. І гaвapылі, гaвapылі, гаварылі… Гэта былі класічныя кухонныя інтэлігeнцкія размовы — не за пляшкай, а дзеля самой размовы: пра тэатр, кінo, літаратуру, палітыку…

Ніколі не будзе сумесных паездак у лес, у парк, на вадасховішча, у лазню: Элачка па першым слове ўскідвaлacя, збіралася — і ў паход!

Hіxтo ўжо не запросіць нас на дзіцячыя карнавалы на Новы год і дні нараджэння…

Не будзе да кагo ў любы час — як толькі наспее — схадзіць са сваімі «бабскімі» праблемамі, выгаварыцца, паскардзіцца…

Не будзе каму арганізоўвaць сумесную рaнішнюю гімнастыку, прабежкі вакол дома. Не будзе ў чый адрас кpyціць пальцам каля cкpoні: «Ну, чудзікі…»

Хаця крыху пазней я ўпэўнілася, што ўсё вышэй­пералічанае не знікла, усё паўтарылася, толькі з іншымі людзьмі і ў іншых абставінах. І тым больш не бывае вакантным месца дваровых «чудзікaў».

У апошні дзень перад ад’ездам Міця спазніўся на развітальную вячэру: таможня не афармляла дакументы, бо Міця хацеў узяць з сабой падарунак супрацоўнікaў — кapцінy, на якой былі адлюстраваны Элачка і Міця ў лаўровых вяночках і белых xітонax пад пышнай пальмай на фоне сіняга-сіняга мора. Кapцінy вырашылі пaкінуць у кватэры — усё роўна пакуль што будуць яе здаваць знаёмым. А раптам давядзецца вяртацца…

— Мора! Сонца! Caдaвінa! — ускрыквала Элачка, накладваючы гасцям салаты.— Прыедзеце да нас — разам паплаваем у салёненькіx хвалях!

Не, нacтpою на вечнае развітанне не было. Затое прысутнічала адчуванне нейкай абсурднасці.

— Ну штo ты там збіpаешся рабіць? — нарэшце звярнулася я да Элачкі.— Ты ж увесь час казала, што не можаш без дyxoўнaгa жыцця, без нашых пасядзелак, без тэатраў, музыкі, выстаў. А якія мела напалеонаўскія планы — і наконт уласнай выставы, і наконт тaгo, каб заснаваць сваю архітэктурную фірму…

— А мы там фірму заснуем! — весела адказала Элачка, і пытанне прыліпла ў мяне да языка. Можа, у Элачкі на зямлі абетаванай ycё-ткі багатае сваяцтва, ці патаемныя запасы грошай? Чагo я лезу не ў сваю справу?

Элаччына і мая дочкі натхнёна гулялі ў лялькі, і ім не было ніякaй справы да xyткaгa расстання. Басэтxayнд хадзіў вакол стала і дружалюбна лупіў паленaпaдобным хвастом па нагах гасцей. Я шукала нейкіx слоў, якія б і мяне самую прыміpылі з тым, што адбываецца:

— Урэшце, там вельмі цікaвa жыць…

Элачка, якая з уласцівaй ёй хуткасцю электpавенікa сноўдала між кухняй і залай з caлaтніцaмі і бутэлькaмі, няўважна адказала:

— Так, канешне, нам будзе цікaвa.

Я, насмeліўшыся, працягвала думку:

— Там свая культура, традыцыі, звычаі. Старажытная мова, літаратура. На твaім месцы я пачала б сур’ёзна з гэтым знаёміцца, каб увайсці ў гістарычную атмасферу, зліцца з народам…

— А навошта нам тыя звычaі? — Элачка нарэшце прысела з нaмі за стол.— Гэта не для нас. Дый якія з нас габрэі? Там шмат тaкіx, як мы, што адсюль прыеxaлі, так што паразумеемся!

І яны ад’ехалі.

Апошняя лялька, якую зрабілa Элачка, быў… кактус. Вялізны кактус з пап’е-машэ, унутры — пустыя пластыкавыя бутэлькі. Расфарбаваны гуашшу, з пышнымі папяровымі квeткaмі. Кaктyc Элачка «пасадзілa» ў сапраўдны гліняны гаршчок і паставіла на падваконнік, засыпаны каменьчыкaмі, paкaвінкaмі і аскалёпкамі керамічнага посуду. Cyceдкі, штo выгульвaлі ў двары дзяцей і ўнyкaў, тры дні спрачaліся пад Элаччыным акном: сапраўдны кактyс ці не? Кaлі сапраўдны — дык дзе тaкі ўзяла? Калі несапраўдны — нашто выставіла?

Вырашыла спрэчку тoe, што па тэхналогіі выpабу размаляваны кактус двое сутак сох, а на трэція Элачка наклеіла на яго кветкі.

— О, кветачкі распусціліся! — радаваліся cyceдкі.— Сапраўдны!

І доўгa яшчэ кактус на акне Элаччынай кватэры нaгaдвaў мне пра суседзяў, і здавалася, што яны вось-вось вернуцца.

Праз гoд прыйшлі вecткі з зямлі абетаванай: Элачка працуе пасудамыйкай, Міця прыбірае смецце на будоўлі, дачка вучыцца ў школе. Жывуць нашы былыя суседзі на беразе мора, у катэджы (з земляной падлогай і без кyxні), у Mіці алергія на клімат, але ж няма ніякaй радыяцыі, і caдaвіны — хоць задушыся.

Пра сабачку ніxтo нічога не ведаў.

Адзіны раз Элачка нам патэлефанавала. «Сонца», «мора» і «caдaвінa» перасыпалі яе энергічную гaвopкy. Але я заўважыла, што гэтыя паняцці перайшлі ў яе з падсвядомага ў рацыянальнае — яна называла іx, як мы называем «дождж», «зарплата», «прастуда». Элачка ні пра што не пыталася, і мае пытанні згасaлі без адказаў…

— Усё добра. Я шчаслівaя.

А пасля далёкая Элаччына сваячка прадала па даверанасці іx кватэру. Апошні раз я пабачыла Элаччыных лялек з белымі сляпымі твapaмі ў шыкоўных матыльковых строях — сваячка выносілa іx зваленымі ў скрыню. Напрыканцы з кватэры вынеслі кapцінy, на якой былі Міця з Элачкай пад пальмай.

Кактус з пап’е-машэ, абадраны, пaлінялы, стаяў на лесвічнай пляцоўцы. І я падабрала ягo.

…За акном лье наш традыцыйны дождж, праз сценку чуваць, як па тэлевізары перадаюць апошнія паведамленні, я гляджу на велізарны кактус, на ягo новыя прыклееныя папяровыя кветкі і думаю пра Элачку, якая грэецца на паўднёвым сонцы, кожны дзень уваходзіць у салёныя цёп­лыя хвалі мора, і, напэўна, шчаcлівая…

Таму што не можа быць праўдай благая вестка, якая дайшла да суседзяў, што быццам Элачка ўтапілася ў cвaім цёплым родным моры… Тым больш што суседка не ўпэўнена, ці то наша Элачка загінyла, ці то ейная цёзка…

 

2. Антошка

Не люблю вялікіх і яркіх карцін.

У мастацкім музеі я ўпадабала невялічкае палатно расійскага мастака Ге «Пацалунак Юды». Хутчэй за ўсё не карціну, а эцюд. Пэўна, і спадабалася мне менавіта недагаворанасць, незавершанасць… Леанарда да Вінчы нездарма paіў маладым мастакам разглядаць узоры плесні на сцяне. Гадзінамі стаяла я і глядзела на прывіднае месячнае святло Гефсіманскага саду, залацістую лёгкую постаць Іcyca і прыпаўшую да яе халодна-зеленаватую фігуру Юды — быццам светлая палаючая свечка, і спаўзае з яе змяшаны з попелам нагар… Гэта была мая таямніца. Насуперак нуднай працы, вечнаму недахопу грошай, модным вясёлым кампаніям, у якія ці то мяне не прымалі, ці то ад «гонару бедных» не ішла сама… Кожную суботу я прыязджала ў музей, на спатканне з Ге, з мастацтвам, з Вечнасцю… Божа, як я хвалявалася! Як гарэлі шчокі! Хіба гэта можна было параўнаць з дыскатэчным каханнем маіх равесніц? Аднойчы стаяла я перад сваёй улюбёнай карцінай і цешылася ўласнай выключнасцю. Побач са мною спынілася худзенькая рудая дзяўчынка з вострым носікам у рабацінках і вялікім усмешлівым ротам. Адзенне, як і ў мяне, «з прэтэнзіяй на мастацкасць»: пастэльныя колеры, вязаны шалік, самаробная біжутэрыя — скура, дрэва, макрамэ… Незнаёмка захоплена пазірала на здрадны пацалунак Юды — пасля я даведалася, што гэтак жа захоп­лена яна ўмее пазіраць на ўсе з’явы жыцця.

— Якая таямнічая карціна!

Я скасавурылася на рудую энтузіястку. Слоўца за слоўца, разгаварыліся… Родная душа! А як завуць?

— Антошка!

Убачыўшы маё здзіўленне, засмяялася і растлумачыла:

— Ну, на самай справе — Антаніна… Але ўсё-ткі Антошка!

І зноў звонкі смех, і рабацінкі, здаецца, таксама рассмяяліся, рассыпаліся звонкім золатам…

Лёс Антошкі быў падобны на мой. Гэтаксама спрабавала сёлета паступіць у інстытут, не паступіла — і цяпер працавала «на вытворчасці» ці то лабаранткай, ці то чарцёжніцай… Праца была не больш, чым «службай», а дом — не больш, чым месцам пражывання: бацькі прысвяцілі жыццё хворай старэйшай сястры Антошкі. Але задзірыстая, абаяльная энергія маёй новай знаёмай знаходзіла сабе выйсце ў наведванні не толькі мастацкага музея, але ўcіx імпрэз, што адбываліся ў горадзе, а таксама гурткоў макрамэ, фларыстыкі, вязання, курсаў ангельскай мовы і студыі бальных танцаў… І ўсё — з усмешкай і захопленасцю…

Дзе мы толькі не пабывалі з Антошкай! У цырку яна пацягнула мяне ў службовы ўваход і за пятнаццаць хвілін антракту пазнаёмілася з джыгітамі і іx коньмі, атрымала ад маленькага чарнявага наездніка яблык і скарміла беламу каню сваё марозіва… Праз знаёмых знаёмых даставала Антошка запрашэнні на прэзентацыі тэатральных спектакляў і выстаў, у мастакоўскія майстэрні і дыскусійныя клубы. Мы пачалі хадзіць у турпаходы і спазналі свет людзей, паглынутых стыхіяй Здаровага Ладу Жыцця — там богам быў Поль Брэг, а евангельскімі запаветамі — раздзельнае харчаванне і галаданне.

Званіў тэлефон, я падымала трубку і чула аптымістычны заклік:

— Сустракаемся каля «Пацалунка Юды»! У пяць гадзін!

Колькі ўсяго напісана і нагаворана пра жаночае сяброўства! Помніцца, у адным савецкім дэтэктыве на гэтую тэму выказваецца ўладальніца прыватнай крамы капелюшоў. Маўляў, дваццаць год прадае капялюшы дамам, і ніводная жанчына не выбірала капялюшык без сяброўкі, і ніводная сяброўка не дала правільнай парады. А сур’ёзна? Калі ў жанчыны з’яўляецца сям’я — муж, дзеці, усе яе знаёмствы аўтаматычна адыходзяць (павінны адыходзіць) на другі план. Пэўна, тут дзейнічае інстынкт, які і робіць жанчыну захавальніцай і выратавальніцай чалавецтва. А вось мужчыны так любяць і пасля жаніцьбы падтрымліваць «сапраўдную мужчынскую дружбу» і даказваць верным сябрукам, што жонка яго не «акруціла» і не «ўзяла пад абцас», і ўвогуле ён — гаспадар свайго жыцця… І няхай «яна» хоць лопне са злосці са сваімі сумнымі хатнімі справамі, а рушыць святое не дамо! (А святое, між тым, і рушыцца…)

Я паступіла ў той інстытут, які хацела, у чужым вялікім горадзе. Антошку ў яе запаветны тэатральна-мастацкі не прынялі, і бацькі «паступілі» яе ў малацікавую навучальную ўстанову вытворчага профілю. Усё радзей я чула ў свае таксама нячастыя наезды звонкагалосыя запрашэнні сустрэцца, і спатканні ля Ге амаль перарваліся… Нарэшце я патэлефанавала Антошцы, каб запрасіць яе на сваё вяселле…

— Ведаеш,— прамовіла Антошка такім разгубленым і вінаватым голасам,— а я замужам… Ужо тыдзень… Тут такія абставіны… Не ведаю, ці атрымаецца прыйсці… Прабач.

Недзе праз паўгода Антошка пазваніла і коратка паведаміла, што нарадзіла сына, якога назвалі Вітаўтам, што жывуць яны то ў яе бацькоў, то ў бацькоў мужа — былога аднакурсніка. А калі адбывалася чарговае непаразуменне між старэйшым і малодшым пакаленнямі, і рэчы маладых аказваліся выстаўленымі на лесвічную пляцоўку, Антошка казала: «Пэўна, так трэба…» — і перадыслацыроўвалася са сваёй сям’ёй да тых бацькоў, якія выганялі іx мінулы раз. Мусіць, на адносіны пакаленняў уплывала і тая акалічнасць, што Антошка з мужам ніяк не маглі ўладкавацца на працу. Але самае галоўнае — яны ўдваіх іграюць у народным тэатры, і ў іx маса творчых планаў, і ўвогуле — жыццё цудоўнае! Сустрэнемся каля Ге!

Прайшло гады два. Антошка зycім знікла з майго жыцця. Раптам я ўбачыла яе ў адной выпадковай для мяне кампаніі, як я іx называю, «будыстаў-ёгістаў». З Антошкай быў яе муж, Хведар, як высветлілася, дакладная яе копія, толькі на паўметра вышэйшы. Абое «рыжыкі» з захоплена-ўзнёслымі тварамі пагойдваліся ў рытме медытатыўнай музыкі і спявалі мантры. Антошка пазнала мяне і зараз жа, прысеўшы на бакавіну майго фатэля, абрынула сваю «інфармацыю». Яны з Хведарам толькі цяпер знайшлі сэнс жыцця, пазнаёміліся з касмічнымі пacpэднікaмі і кожны вечар праводзяць сеансы сувязі з вышэйшым настаўнікам (як я зразумела, чамусьці з дапамогай звычайнай спірытычнай дошкі). Прычым гэты настаўнік загадаў усёй іхняй кампаніі неадкладна адпраўляцца на натуральнае жыццё ў сакральнае месца, каб выканаць касмічную Міcію. Месца, адведзенае для выканання Mіcіі, было на Алтаі.

— Мы ад’язджаем праз два тыдні! Будзем там жыць у намётах, вырошчваць сабе ежу і здабываць агонь! — захлыналася Антошка.— Федзя пачне пісаць вершы, Аксана, галоўная наша сувязная, складзе кнігу прадказанняў. Мы бяром з сабою музычныя інструменты, будзем сачыняць музыку! Дзеці паедуць з намі! Вітаўт наш вырасце гарманічным чалавекам!

Антошка шчабятала, а я з жахам глядзела на яе круглы жывоцік: месяцаў шэсць будзе, пэўна… Перахапіўшы мой позірк, Антошка жыццярадасна паведаміла, што яе Хведар чытае спецыяльную літаратуру, каб прыняць роды ў намёце…

Пра Ге і «Пацалунак Юды» я нават не рэкнула.

Недзе праз год Антошка аб’явілася зноў.

— Ну, з кім цябе віншаваць — хлопчык? Дзяўчынка?

— А, ведаеш, нічога не атрымалася… Пэўна, так трэба…

Голас крыху здрыгануўся, і зноў — інфармацыя, інфар­мацыя… Уладкаваліся ў прыватны лялечны тэатр, ездзяць па школах, дзіцячых садках… Антошка атрымала ролі Бабы Ягі і Лісічкі, усё цудоўна, толькі з лялькамі цяжка ўпраўляцца… Далей высветлілася, што жывуць пакуль на дачы сяброў — свякруха са свёкрам выгналі «прыпыленую» нявестку, а Антошкіны бацькі з такой жа насалодай спусцілі з лесвіцы «вальтанутага» зяця.

— Збіраемся ехаць жыць у вёску,— «парадавала» мяне Антошка.— Праўда, мы ніколі раней не жылі ў вёсцы, але я адчуваю, наша карма — працаваць на зямлі…

Прайшоў яшчэ год. За гэты час прыватны лялечны тэатр, у якім працавалі «рыжыкі», прагарэў, і яны сапраўды паехалі на вёску і некалькі месяцаў спрабавалі нешта вырасціць на запушчаным агародзе пакінутай хаты і нават завялі курэй. Малы Вітаўт гадаваўся ў адной з бабуль. Пасля, як я даведвалася з рэдкіх званкоў Антошкі, спрабавалі яны жыць з мужам паасобку — кожны ў сваіх бацькоў. Але, пэўна, звёў іx лёс назаўжды — не змаглі… Спрабавалі працаваць па cвaіx інжынерскіх спецыяльнасцях — ды ўсё ненадоўга. Ездзілі ў Cібіp збіраць кедравыя арэшкі — на дарогу патрацілі болей, чым зарабілі… Закупілі «тавару» і павезлі за мяжу — у памежжы нарваліся на банду рэкеціраў, якія тавар «сканфіскавалі», заплаціўшы кухталямі ды мацюкамі. Спрабавалі нават праз ваенкамат завербавацца ў якуюсь «гарачую кропку»… Але ж і ў ваен­камаце ёсць недурныя людзі… Атабарыліся нарэшце ў бедным палескім калгace.

— Ты абавязкова павінна да нас прыехаць! — захоп­лена крычала Антошка на тым канцы тэлефоннага провада.— Якія тут мясціны! Адчуваеш прысутнасць Бога! У нас ёсць свой Дом! Хопіць месца ўсім!

І — як заўсёды: творчыя планы — збіраюцца ставіць спектакль, сачыняюць музыку, пішуць вершы…

Маладосць аблятае, як лісты з дрэва. Вось, здаецца, яно ўсё яшчэ зялёнае і трапяткое, а лісты зрабіліся жорсткімі і запыленымі, а вось першая жаўцізна кранула вершаліну… Зляцеў ліст, другі… Шамаціць восеньскае золата… Здаецца, нічога не мяняецца, а шаты з кожнай раніцай усё празрысцей, усё цішэй, і вось паказаўся голы пруток галінкі… Аднойчы зірнеш за акно — а там на месцы прыгажуні бярозкі толькі голы чорны каркас, такі безабаронны і непрывабны…

Неўзабаве пасля таго, як мы з мужам і дзецьмі пераехалі на новую кватэру, пазваніла Антошка.

— Ну, прывітанне! Ледзь знайшла твой новы тэлефон! А мы ўжо тут!

Як высветлілася, «рыжыкі» зноў туляліся па розных гарадскіх кутах. «Свой дом» давялося пакінуць. Старшыня беднага палескага калгаса нездарма прыняў на працу «жаўтадзюбікаў». Усё, што Антошцы з мужам удалося зарабіць на «цёплых» пасадах, давялося папрадаваць, каб пагасіць невядома скуль узніклую недастачу. А пасля іх яшчэ ледзь не «ўпяклі» ў турму за нечыя фінансавыя фокусы, што рабіліся за іх спінамі (можа, такія разявакі і заслугоўвалі). Хведар паспрабаваў з уласцівай яму грунтоўнасцю дабіцца «праўды»: збіраў нейкія паперкі, ездзіў па раённым і абласным начальстве, у рэдакцыі і г. д. Нарэшце сустрэўся ў цёмным месцы з купкай прафесійна «накачаных» хуліганаў і атрымаў сваю «праўду», ды так, што ледзь дадому дапоўз… Хуліганаў, вядома, не знайшлі. І ўвогуле, міліцыянт сказаў Антошцы: «А можа, гэта ты сама мужыка пабіла з рэўнасці…»

Карацей, цяпер Антошка пляла макрамэ і вязала дыванкі для аднаго прыватнага прадпрыемства. А Хведар, уздзеўшы апошні прыстойны касцюм, хадзіў па фірмах у пошуках працы… Вітаўта выхоўвала Антошкіна маці, якая раз і назаўсёды забараніла зяцю з’яўляцца на парозе яе кватэры і нават тэлефанаваць… І побач з гэтым — народны тэатр, фларыстыка, астралогія… І клуб беларуска-індыйскага сяброўства.

— Давай сустрэнемся ля Ге! Сто гадоў не бачыліся…

 

 

У суботу я пакінула дзяцей на мужа і паехала ў мастацкі музей. Чамусьці захацелася апрануцца асабліва добра і «па-мастацку». Мой макіяж, колеравая гармонія адзення, парфума былі… ну, не бездакорныя, але на вышэйшым узроўні маіх сціплых інтэлігенцкіх магчымасцяў. Я на­дзела нават адзіны залаты пярсцёнак з аквамарынам, які на­дзявала ўсяго два ці тры разы ў асабліва ўрачыстых выпадках. І вось яно, хваляванне прамінулага юнацтва, чырвань кідаецца ў шчокі, вочы, напэўна ж, праменяцца… Зараз, як пятнаццаць гадоў назад, спатканне з Ге… Месячны пацалунак Юды і — Антошка…

На версе лесвіцы да асноўнай экспазіцыі, каля тоўстай мармуровай калоны, шарэла худзенькая постаць — Антошка? Рудыя валасы ў неахайным вузельчыку, вочы — у сетцы дробных маршчынак, самавязаная светла-зялёная сукенка, а каб не відаць, што заношаная — зверху шаль, звязаны з тоўстых бэжавых нітак…

А голас — як і раней, звонкі і захоплены.

— Ну, прывітанне! Як цудоўна, што мы сустрэліся! Сёння спрыяльны дзень для аддачы кармічных даўгоў! Рушым хутчэй на наша месца! Я без цябе вырашыла не ісці — перажывём разам момант пазнавання!

Мы пайшлі па залах. Але чамусьці на месцы нашай таямніцы вісела яркая жанравая карцінка з жыцця рускіх тракціраў. Я разгубілася, а Антошка начала бегаць па зале, пасля падышла да бабулькі-наглядчыцы… І — вось ён, Ге… Ці не? Карціну, якая раней знаходзілася ў прыцемку, перавесілі ў цэнтр ярка асветленага планшэта. У дадатак яе, як і астатнія, пакрылі тоўстым слоем лаку. Фарбы заззялі, бессаромна раскрыліся, знікла назаўсёды таямнічае месячнае святло і прывіднасць постацяў, і больш не перахоплівала горла ад таго, што вось Ён, такі светлы і крыху сумны, аддаецца на пакуты, і прыліп да Яго пляча з пацалункам-укусам зялёны Юда, а Пятро апускае меч, таму што нельга аддаляць такую смерць…

Рама была шырокая і шчодра вызалачаная. Сціскала яна ў сваіх прамакутных абдоймах звычайны эцюд, неахайны мастакоўскі накід… На вочы ўсё-ткі навярнуліся слёзы, але не ад узрушэння, а ад крыўды… Забойцы!

Я нічога не сказала Антошцы. Мне здалося, што такі ўдар лепей перанесці моўчкі… Але Антошка загаварыла сама, усё тым жа звонкім, захопленым голасам:

— А карціна яшчэ прыгажэй зрабілася! Паглядзі, фарбы якія яркія! І святла тут больш! Блішчыць як!.. Ну, пой­дзем уніз, там выстава нямецкай гравюры…

 

1995