Людміла Рублеўская

 

РЭСТАЎРАЦЫЯ  ВЯСЁЛКІ

каляровыя рэфлексіі

 

Падзеі афарбоўваюць памяць, як чорныя парушынкі з таямнічай назвай “перманганат калія” ваду. А пасля, як тая марганцоўка, што з агрэсіўна-пунсовай робіцца рудой, іржава-жоўтай,  выцвітаюць, пакідаючы па сабе невыразныя плямы.

Першапачатковыя дзіўныя колеры гэтых плямаў яшчэ ўзнаўляюцца. Чырвоны, жоўты, сіні?… Не, зусім не! Шчыры спектр вясёлкі не пазначыў маё ўрбаністычнае існаванне. Мусіць, прыродная схільнасць узводзіць эмоцыі і адчуванні ў нейкі квадрат, здабываць з іх непатрэбныя дробы і лагарыфмы змяшала маю палітру. Вясёлка майго дзяцінства выгнула спектральны хрыбет, як дзікая белая котка, выкачаная ў пылку неверагодных кветак, соку траў і брудзе лужынаў. І я з цяжкасцю вылучаю асобныя адценні. Хаця гэта мне не да гонару. Свецкая пані колісь мусіла адрозніваць нават колер “хворай блыхі” ад колеру “блышынага брушка”.

Напэўна, я не свецкая пані.

 

Колер марской хвалі

 

Першае, што ўспамінаецца гэтага колеру– новая сукенка з бліскучага шоўку. Мне гадоў восем. Банцікі і гольфы ў тон сукенцы. Я сабе падабаюся. Нахіляюся паглядзець на спалучэнне колераў сукенкі і гольфаў, між якімі мае белыя каленкі здаюцца загарэлымі. У мяне прыгожы вялікі мяч… Няўжо таксама колеру марской хвалі? Маці і бабуля, напэўна, расчулена назіраюць з балкона, як на тле пустэльнага двара між двух пяціпавярховых хрушчовак — таксама колеру марской хвалі, толькі вельмі бруднай, разведзенай шэрым паветрам , —  рухаюся я, нібы чароўная лялька.

Суседскі хлопец Мішка хоча згуляць са мной у мяч. Мішка — хуліган. З ім лепш не звязвацца. Але мне хочацца, каб мая прыгажосць — гармонія колераў — набыла сэнс у дзеянні, у чыёйсці ацэнцы .

Гуляем у “казла”. Я станаўлюся перад шэрай сцяной трансфарматарнай будкі, Мішка разбягаецца і моцна б”е па мячы нагой, каб “выбіць” мяне. Раз за разам брудны мяч са свістам пралятае побач, часам са страшэнным грукатам трапляе ў жалезныя дзверы будкі…

Мішка чамусьці б”е асабліва злосна і моцна, не так, як у звычайнай гульні. Я раптам усведамляю, што  гэта менавіта ад таго, што на мне такая бліскучая, новая сукенка, і гольфы пад колер, і акуратныя коскі…

Мішка сеў у турму, як усе і прарокавалі, крыху пазней за старэйшага брата, крываногага Іллюка. Іхняя маці, тоўстая швачка з гучным голасам, патрапіла ў 70-х у аварыю на электрычцы, па дарозе на Зялёнае. Пасля аварыі яна з цяжкасцю ходзіць і таму больш часу праводзіць на балконе. Бачыць мяне і абвяшчае на ўвесь раён:

— Вось ідзе добрая дзяўчынка!

Я ўціскаю галаву ў плечы і бягу ў пад”езд.

Колеру марской хвалі драўляны куфэрачак, абклеены ракавінкамі. Мне дораць яго сваякі падчас гасцявання ў іх у Кагуле, на мяжы Малдовы і Румыніі. Куфэрачак прывезены з мора. Калісьці мора было ажно тут, у Кагуле. Калі выйсці за горад, дзе пачынаюцца кукурузныя палі, роўная глеба ўкрытая ракавінкамі — бледна-шэрымі, напалову перацёртымі ў пясок. Між кукурузных плантацый — канавы, зарослыя раскай. Мой дзядзька Сярожа, галоўны мясцовы аграном, а колісь гераічны партызан Ігуменскага павету, плёхаецца ў гэтай муце. Водарасці чапляюцца на яго загарэлы, як высечаны з каменю, твар. Я грэбую “купацца з жабамі”. У васьмідзесятых з гэтых канаў вылавілі чалавека-мутанта, напалову пакрытага луской. Нават з балонкамі паміж пальцаў. Гэты небарака хаваўся ад пасляваенных сталінскіх рэпрэсій у мутнай вадзе, дыхаў праз трысцінку. Так і не наважыўся выйсці на людзі, пасля звык да канаўнага існавання…

Мусіць, ён таксама быў беларусам.

Педагог з майго дзіцячага садка паўтарае мне:

— У цябе вочы колеру марской хвалі!

І ўсё жадае, каб тыя вочы з узростам не зрабіліся менш яснымі…

Сёння мае вочы балотныя.

 

 

Ружовы

 

Гэта таксама сукенка, “з натуральнага шоўку”. Шоўк робяць маленькія вусені, выпускаюць з сябе амаль няплоцевы праменьчык, каб захутаць, абараніць сябе… Зусім не нас, грубых драпежных істотаў. Шоўк прывезены маміным стрыечным братам з Англіі. Краіны, дзе робяць жавальныя гумкі ў выглядзе цыгарэтаў і несалодкія цукеркі.

Сукенка нагадвае адначасова малако і ружу. На пероне станцыі Пухавічы мы чакаем электрычку на Менск. Стары інвалід на адной назе, з мыліцай, у бруднай балотнай вопратцы — мабыць, яшчэ ваеннай, захоплена разглядае мяне і патэтычна гаворыць, што вось дзеля таго, каб дзеці апраналіся, як лялечкі, “яны” ( за гэтым словам паўстае мноства няголеных аднаногіх дзядоў у падраным галіфэ) і ваявалі, і пакутвалі…Мне сорамна і чамусьці прыкра. Мне не хочацца браць на сябе віну за тыя аднаногія дзядоўскія шэрагі, што пакутвалі за мяне і маю ружовую сукенку.

Ружовая гафрыраваная папера, з якой мы з бабуляй робім кветкі. Кончык шурпатага аркушыка накручваецца на спіцу, пасля сярэдзіна расцягваецца, напінаецца, і чоўнік пялёстка чакае злучэння з іншымі вакол абкручанага зялёнай палоскай дрота. Кветак трэба шмат — для пахавальнага вянка. На дзевятае траўня мы едзем у вёску, на могілкі, дзе пахаваны попел адзінаццацці маіх сваякоў. Сярод іх — прадзед Максім, які колісь ездзіў на заробкі ў Амерыку . Прадзед зрабіў для партызан млын, пра што ёсць адпаведная даведка. Для вянка патрэбна яшчэ дзераза. Мы ірвем яе ў лесе, які называецца  Белая Лужа.

Я ўрачыста бяру з брацкай магілы трусачку пяску і загортваю ў насоўку з жоўтым зайчыкам. Так робяць героі патрыятычных кнігаў на знак помсты.

Ружовыя вусны ў мурына, які прыйшоў у нашу санаторна-лясную школу ў дэлегацый замежных студэнтаў. Піянерскія атрады разабралі гасцей па класах — асабліва палюючы на гэдээраўцаў, бо тыя даюць значкі. Мурын стаіць сярод пустога школьнага калідора і жаласна ўсміхаецца. Нарэшце старшыня нашага атраду Ірка, чуллівая славянская дзяўчына, у якой таксама тоўстыя ружовыя вусны, бярэ самотніка за руку і вядзе ў наш клас, дзе ўжо немцы раздаюць значкі.

Пасля мы з  дапытваем Ірку, якая рука ў таго мурына навобмацак, і як Ірка наважылася за яе ўзяцца.

Ружовыя кветкі растуць на выгане бабулінай вёскі. Яны называюцца пеўнікі. У маёй бабулі ўжо даўно няма свайго дома ў гэтай вёсцы, спаленай падчас вайны разам з жыхарамі. Там  жыве толькі бабуліна сястра. Яе лічаць вядзьмачкай. Бабуля Ліда ўмее гадаць і загаворваць хваробу. Дарослыя ейныя дзеці, што з”ехалі хто ў мястэчка, хто ў сталіцу, звяртаюцца да яе на “Вы”.

Ружовы нос паказваецца з круглай дзірачкі драўлянай скрынкі. Скрынку мы знаходзім сярод бутафорыі для здымкаў фільма “Брама неўміручасці” па п”есе Кандрата Крапівы. Ружовы нос варушыцца і хутка дыхае,  каля яго відаць пяшчотныя белыя шарсцінкі. Я і яшчэ адзін хлопчык з “масоўкі”соваем у дзірку кавалачкі печыва. Нябачны чароўны звярок хрумсціць імі ў цемрыве сваёй вязніцы.

Падчас здымкаў з таемнай скрынкі дастаюць велізарнага белага пацука. Паводле сцэнарыя, яго завуць Мафусаілам і ён неўміручы.

Я таксама стаю ў “масовачнай” чарзе па неўміручасць, ствараючы фон галоўным героям.

 

Чорны

 

Чорную метку ўручалі аднаногаму Джону Сільверу. Але гэта была падманная чарната  — кружок, выразаны з Бібліі, піраты намазалі сажай. Сажа асыпалася на грубыя пальцы Сільвера, і паказваліся парыжэлыя літары Святога Пісання… Мусіць, таму аднаногі Джон шчасліва пазбягае смерці і нават пакарання на старонках рамана. Але мне нашмат больш падабаецца апавяданне з той жа Стывенсанаўскай кнігі — “Дом на дзюнах”, пра каханне, падвостранае смерцю.

Чорнага колеру круглая пластмасавая пушка, у якой прадаюцца цукеркі. Яе купілі ў краме насупраць Кальварыйскіх могілак . На краме замест зразумелай назвы “Прадукты” новая  — “Гастраном”. Мама тлумачыць , што гэта на лаціне азначае “страўнік чалавека”. Гідкі слізкі мех з цягліцаў, напоўнены кіслатой і перажаванымі стравамі. Мне пяць гадоў, але я ведаю, што камусьці ў горадзе бракуе густу. На празрыстай накрыўцы пушкі выціснутыя выявы дзядзькі і цёткі ў нацыянальных беларускіх строях. Празрыстыя абарыгены весела цягаюць празрыстыя снапы і пры гэтым таньчаць. Краёчак накрыўкі адбіўся, і пушка дзякуючы паўмесяцу шчыліны ператвараецца ў капілку. Капейкі,  што пагрукваюць у пушцы, мусяць калісьці прыкрасіць наша жыццё ў двухпакаёвай “хрушчоўцы”. Напрыклад, праз набыццё “часопіснага століка”. Паліраванага, чорнага, на чатырох тонкіх ножках, як аленяня… Гэты столік для мяне ўвасабленне дабрабыту. Але на што ўрэшце былі патрачаныя сабраныя капейкі — не памятаю…

Чорныя валасы ў маёй суседкі Іны. Бліскучыя і пушыстыя, як цёмны дождж. Іна заўсёды іграе ў нашых хатніх спектаклях срэбналюбную цыганку Дамарэ. Чапляе на распушчаныя косы  папяровую чырвоную кветку.

Я тлумачу Іне, што яе бацькі — багатыя, а мая мама — бедная. Іна спалохана даводзіць, што ў нашай краіне няма багатых і бедных, у нас усе роўныя.

— Твая маці можа купіць сабе футра, а мая не можа! —  аргумент неабвержны. Яшчэ я тлумачу, што ўсе, у каго ёсць машыны — “буржуі”. А нашу радзіну ў вайну спалілі, таму мы пралетарыі.

Напэўна, Іна падзялілася зместам нашых размоў з бацькамі. Сумленныя  інжынеры далікатна зменшылі мае кантакты з іхняй дачкой.

Праз пятнаццаць гадоў Іна з”ехала ў Ізраіль з канвертуемай прафесіяй праграміста.

Разам з вясковымі сваякамі збіраем чорныя ягады — чарніцы. Стрыечная сястра Валя ссоўвае белую хустку са спацелага ілба.

–Горача…

Сапраўды, нават чорныя ягады страцілі матавасць і сінізну і хваравіта блішчаць, як маленькія вочкі. Я таксама кажу:

— Горача…

Мая бабуля, якая некалі праз гэты лес бегала ў царкоўна-прыходскую школку, папраўляе:

–Не “горача”, а “жарко”..

Мяне цягне пярэчыць. Я вымаўляю вядомыя мне беларускія словы, і бабуля злуецца.

— Ай, гадкі язык… Не гавары так. Смяяцца будуць.

 

 

Колер слановай косткі

 

Колеру слановай косткі парты ў нашым класе. Не белыя, не бежавыя, а менавіта слановай косткі — старога, прымружанага колеру. Чарніла ўядаецца ў шматслойную фарбу. Плямы зачышчаюць лязом дзяжурныя. У шостым класе гэтымі лёзамі некаторыя дзяўчынкі рэжуць сабе вонкавы бок запясця, на згібе. Шык у тым, каб шнары былі паралельна і як мага больш густа. Светка Ляновіч, двоечніца , якая займаецца конным спортам, усмешліва паласуе сябе пад партай на ўроку ангельскай мовы. Яе сяброўка, выдатніца Міхнавец, спрабуе рабіць тое самае, але войкае і зайздросна паглядае на мужную Светку.

Я прыходжу дадому і рэжу сябе лязом. Чырвоныя ніткі кладуцца адна ля адной. Кроў сцякае і капае на пісьмовы стол. Я не войкаю, не моршчуся, што і адзначаю з   самазадавальненнем. Толькі пальцы халадзеюць. Усведамляю, што мая скура набыла колер слановай косткі. У высакародных іспанскіх прыгажунь твары колеру слановай косткі. Гэта, напэўна, прыгожа ў спалучэнні з чорнымі кудзерамі. Спыняюся  не ад болю. Чамусьці робіцца страшэнна сорамна. Мажу шнары ёдам і закручваю бінтом. Пасля два тыдні апранаю пад школьную брунатную сукенку гольф з доўгімі — аж да пальцаў — рукавамі.

Вершніца Светка Ляновіч патрапіла ў турму. У ружовашчокай прыгажуні Міхнавец знайшлася радня ў Фінляндыі, і сляды яе губляюцца на радзіме Калевалы.

Колеру слановай косткі шары на більярдзе ў зале адпачынку працоўнага мужчынскага інтэрната, дзе мая мама працуе выхавацелькай. У віктарыянскай Англіі шары мусілі б быць з сапраўднай слановай косткі. Ад сланоў, здабытых у каланіяльнай Афрыцы. Але гэта савецкі інтэрнат сямідзесятых гадоў. Пакуль інтэрнатаўцы робяць абагравальнае абсталяванне, я арудую цяжкім кіем у пустой зале. Шары лена стукаюцца адзін аб адзін. Увечары яны будуць лётаць, пушчаныя моцнай пралетарскай рукой.

Адна з гэтых пралетарскіх рук загнала нож у спіну інтэрнатаўцу-камсамольцу- актывісту, які дапамагаў маёй маці наводзіць дысцыпліну і змагаўся за падвышэнне маральнага ўзроўню танцавальных вечарын.

Пасля гэтага выпадку мама звольнілася, і я так і не навучылася гуляць на більярдзе.

 

 

Бэзавы

 

Гэта зусім не вульгарны фіялетавы, які ў вядомай дурнаватай прымаўцы для запамінання парадку вясёлкавых колераў абазначаецца словам “фазан”. Бэзавы — гэта Урубель і прыцемкі, гэта снег пад вокнамі прыватнага сектара. Мы блукаем тут з аднакласніцай Танькай, як па мурынскім  гета — хоць жывем побач, але ў “гарадскіх” дамах. Прыбіральня на двары — адзнака плебейства.

Бэзавы снег легка лепіцца ў снежкі. У адным з дамкоў жыве Таньчын каханы, яму трыццаць, ён разведзены, лячыўся ў псіхлячэбніцы ў Навінках і не ведае, што Танька — непаўналетняя. Мая сяброўка сапраўды выглядае самавіта, у адрозненне ад мяне. Мы кідаем снежкі ў вокны дома, дзе жыве ейны сябар, і ўцякаем.

Потым сваякі Таньчынага сябра даведаюцца, што дзеўцы іхняга няўдалага родзіча чатырнаццаць гадоў, і дзверы драўлянага дамка ля чыгункі назаўсёды для яе зачыняцца. Марозным вечарам, калі снег быў бэзавы, і Таньчын нос, відаць, таксама набыў той жа колер, выпадковы мінак адпіхне маю зарумзаную сяброўку ад рэльсаў з-пад самай электрычкі.

Праз тры гады Танька выйдзе замуж за будаўніка-інтэрнатаўца з залатым зубам па мянушцы Лісапет. Лісапет дзякуючы жаніцьбе на Таньцы  атрымаў менскую прапіску, але не збіраўся развітацца з вясёлым колам інтэрнатаўскіх дзяўчатаў. Пасля чарговай сямейнай сцэны  паспрабуе “разабрацца” па-вясковаму, кулакамі. Танька вычыкае, пакуль ён засне, звяжа і адходзіць палкай, якой мяшаюць у выварцы бялізну. У паліклініцы, куды Таньку выклічуць, яна з парогу заявіць, што пабіла мужыка сама, і калі хочуць, хай здаюць яе ў міліцыю.

Урачыхі раённай паліклінікі Таньку не здадуць.

Бэзавы нос у п”янтоса з апошняга пад”езду па мянушцы Сліва. На дзевятае мая нас пашлюць запрасіць яго дзеля выступлення ў класе як ветэрана. На здзіўленне ўсім, Сліва прыходзіць паголены, у ваеннай форме з мноствам ардэноў і медалёў. Распавядае цікава — відаць, адпрацаванае на публіцы. Напрыклад, пра пустыя прасвідраваныя каністры, якія скідвалі немцы замест бомбаў. Пустышкі свісталі і грукаталі куды жудасней за сапраўдныя бомбы.

Потым суседзі раскажуць, што Сліва быў заслужаным энкавэдыстам.

Бэзавыя кусты растуць пад акном хлопчыка, які мне ў шостым класе  пачаў страшэнна падабацца. Яго вокны насупраць маіх, і мяне — проста як хвароба нейкая — цягне туды глядзець. Я страшэна абураная такім гвалтоўным абмежаваннем сваёй духоўнай волі. Прымушаю сябе не падыходзіць да вакна. Не думаць пра Яго. Не абрыньвацца пры сустрэчы ў гарачы вір. Праз тыдні два хвароба адступае. Атрымана першая перамога над уласнымі інстынктамі.

Балотны

 

Балотнага колеру сшытак, у якім я пішу вершы. Мне чатырнаццаць гадоў, я люблю чытаць пра Авадня і эсэра Андрэя Кожухава. Пішу пра чорныя “Чайкі”, якія ляцяць па праспекце і вязуць свінападобных чыноўнікаў, пра маразматыка-генсека і спецмагазіны… Адчуваю сябе гераіняй падпольнай барацьбы. Прыходжу са школы. Маці і бабуля  моўчкі сядзяць па розныя бакі пакоя. На круглым стале ў цэнтры  — мой балотны сшытак. Бабуля і мама вельмі асцярожна, баючыся маёй натурыстасці і адначасова датклівасці, тлумачаць, што з-за сшытка могуць быць непрыемнасці. Мне жыць ды жыць яшчэ… У інстытут збіраюся…

Урэшце з маёй згоды балотны сшытак знікае. Наколькі я ведаю, яго спалілі. Дзіўна, але гэта не вельмі мяне засмуціла. Я  ведала, што вершы ў ім слабыя. Папярэдняму сшытку — тоўстаму, колеру яечнага жаўтку — незадоўга да гэтага я ўласнаручна ўчыніла аўтадафе: дзіцячыя вершы карабацілі мой падлеткавы густ.

Пасля я даведаюся, што мама пісала на завочным аддзяленні журфака дыпломную працу па творчасці Даніэля і Сіняўскага якраз у той год, як герояў ейных доследаў пасадзілі як дысідэнтаў. Напэўна, яе навуковы кіраўнік, вядомы беларускі пісьменнік, гэтак жа асцярожна, але настойліва раіў ёй пачакаць з дапрацоўкай абранай тэмы.

Мама так ніколі і не ўладкавалася на працу ў якасці журналісткі.

У вокладках балотнага колеру ў раённай бібліятэцы самыя цікавыя кніжкі. Зачытаныя да дзірак, іх апраналі ў аднолькавы дэрмацін. На паліцы фантастычнай літаратуры, сарамліва схаванай у куце ля самай падлогі, амаль усе кніжкі  ў такіх вокладках.

З гэтай паліцы — гісторыя кампазітара, які жыве ў свеце рэкламных ролікаў. Музыка існуе толькі ў выглядзе танцавальных мелодыек, а кампазітары называюцца музыкаробамі. Герой інстынктыўна адкрывае магчымасці музыкі і сачыняе тое, што эмацыйна ўздзейнічае на людзей. За гэта яго ссылаюць на касмічныя руднікі. Праз шмат гадоў кампазітар вяртаецца ў грамадства, якое дзякуючы распачатай ім рэвалюцыі вярнула сабе сапраўднае мастацтва. Ніхто не памятае пра ягоны подзвіг. Былы музыкароб сядзіць у перапоўненым тэатры, дзе граюць нешта кшталту Бетховена, і плача ад узрушэння. Адзін са слухачоў пытаецца ў другога, хто гэты дзіўны стары са скалечанымі рукамі. У адказ гучыць, што старэча глухі, як пень, і ў сапраўднай музыцы ўсё роўна нічога разумець не можа, бо ён з эпохі, калі яе не існавала.

Балотнага колеру сцены на кінастудыі “Беларусьфільм”, дзе масоўка чакае ля дзвярэй касцюмернай. Густы вясковы пах сярод паліцаў з грудамі даматканых світак, хустак у шашачкі і зрэбных кашуль. Балотнага колеру апранаха ператарае мяне ў маленькую партызанку.

Пасля, у бутафорскім партызанскім гарадку пад Смалявічамі я бягу ля насілак з параненым чырвоным партызанам, пад бутафорскія стрэлы і бутафорскія выбухі бутафорскіх бомбаў. “Добра бяжыш, дзяўчынка!”, крычыць рэжысёр.

Балотнага колеру нашы шпалеры, на якіх мне дазволена маляваць усё, што захачу.

У асноўным гэта чалавечкі і выбухі бомбаў.

 

 

Залаты

 

У нашай сям”і  няма сапраўднага, ювелірнага золата. Першая залатая рэч, якую я займела — уласны заручальны пярсцёнак.

Але залатога колеру досыць. Залаты маленькі  куфар з пластмасавым замком. У ім я захоўваю зробленыя мною ж з залатой фальгі мініяцюрныя — не больш вішневай косткі — кубкі, талеркі, вазы і нават лыжкі. Гэты сервіз належыць ангельскай каралеве Лізавеце Другой. Дакладней, яе выяве на паштоўцы. Каралева ў параднай срэбнай сукенцы, з сіняй атласнай стужкай цераз плячо. Паштоўку даслаў з самой Англіі мамін стрыечны брат, той, што прывёз і адрэз натуральнага ружовага шоўку на маю сукенку.

Я накрываю перад каралевай шыкоўны стол і шчыра веру, што яе Віндзорскай душы ( так, здаецца, называецца ейная дынастыя?) прыемна вяртанне звыклай раскошы. Мне няёмка перад срэбнай Лізаветай  за нашу сціплую кватэру са шпалерамі балотнага колеру. Бляклы ўзор на шпалерах нагадвае вермішэль у палёце — увасабленне савецкай манны нябёснай.

Каралева паглядае разумнымі светлымі вачыма перад сабой, яе вялікі рот, нафарбаваны неверагодна яркай памадай,  амаль усміхаецца… Усміхаецца нават цяпер, калі Лізавета даўно пазбаўленая сервізу з залатой фальгі і мае дзеткі падрапалі яе наўскос па твары.

На свяце восені ў трэцім класе я ўвасабляю Залатую восень. На мне кароценькая жоўтая сукенка з нашытым восеньскім лісцем. Восені з другіх класаў, усе вышэйшыя за мяне, у доўгіх казачных сукенках, у каронах з вэлюмамі. Я губляюся на сцэне між іх, як жоўценькі матылёк у траве. Дырэктарка ледзь знаходзіць мяне, каб уручыць прэмію за лепшы касцюм — надзіманую ляльку-неваляшку.

Я злаўчылася перадаваць залаты колер, змешваючы белую і жоўтую гуаш, а пасля адценьваючы мазкі цёмным лазуркам. На занятках ізастудыі я малюю  казачны каралеўскі двор, кароны і жар-птушак. Але ганаровую грамату мне даюць за праект помніка дзецям-ахвярам вайны. Пень, які сімвалізаваў скалечанае вайной дзяцінства, абвіты парасткамі, што ўвасабляюць неўміручасць жыцця. На пні — дзве няшчасныя рознаполавыя ахвяры  ўмольна паглядаюць у прастору. Яшчэ, здаецца, ёсць калючы дрот. Але не памятаю, у якім месцы кампазіцыі.

Залатыя валасы ў лялькі, якую я сама шыю. Валасы зробленыя з навагодняга дожджыку. Лялька файная, вышытая, размаляваная… Бабуля жахаецца: гэта ж толькі ад беднасці — самаробныя лялькі ! А як нехта ўбачыць, што дзіця з такой гуляе! Ёсць жа куплёныя! Бабуля адбірае маю Залатавалоску  і хавае на дно валізы з кавалачкамі тканінаў і гузікамі. Калі праз нейкі час я ўспамінаю пра ляльку, яе няма і следу.

Залатыя гузікі на маёй піянерскай форме. У сёмым класе, па развітанні з піянерыяй, мы перафарбоўваем белыя форменныя кашулькі ў чорны колер. Залатыя гузікі надаюць кашулькам асабліва модны выгляд, але ж і выдаюць іх паходжанне.

Залаты герб выціснуты на пашпарце , які мне ўручаецца з нагоды майго шаснаццацігоддзя. Цяпер я дастаткова дарослая, каб ведаць, што гэта — зусім не золата.