Як Францішак Смуглевіч беларускую ўтопію маляваў

Люблю блукаць па старых могілках… Уяўляць людзей, якія калісьці ішлі ў паспалітае рушэнне і біліся на двубоях, будавалі палацы і прайгравалі ў фараона апошні грош, ладзілі пышныя балі і лекавалі «жывёльным магнетызмам», замаўлялі крыналіны з Парыжа і малявалі партрэты ў антычным стылі… Цені мінулага… Добра, калі застаўся хоць камень, у выбітыя ў якім літары запаўзае мох… А часцяком — толькі безыменная купка травы альбо выраслае на месцы былой магілы дрэва, няхай пры жыцці той, хто тут ляжыць, спазнаў усе завабы славы, а пасля смерці ўвайшоў у энцыклапедыі. Пра гэта я думала і на віленскіх могілках Роса, дзе спачываюць шмат якія дзеячы беларускае гісторыі. Дзесьці тут і магіла мастака Францішка Смуглевіча, месцазнаходжанне якой страчанае яшчэ ў пазамінулым стагоддзі…


Мікола Ермаловіч, аслеплы гісторык, які адкрываў таямніцы Вялікага Княства Літоўскага, пералічваў у вершы «Сябрам Літвы» славутых людзей, што зрабілі ўнёсак у культуру і беларусаў, і іх суседзяў, і заклікаў не сварыцца наконт іх прыналежнасці:

«Суседзі, сябры! Мы падзелімся славай,

не будзем пасёння хаваць пад крыло

сумеснае гора сумеснай дзяржавы,

сумесных крыніц жарало.

У нас быў Пачобут і быў Каліноўскі,

Смуглевіч і Рушчыц,

Міцкевіч і Зан…»

Чытаць далей