Людміла Рублеўская
ШКЕЛЬЦЫ
апавяданні

“Бумс! Бумс!”

“Бумс! Бумс!” — загучала жалобная музыка.
“Зноў некага хаваюць…” — зашапталіся навучэнкі пятага класа санаторна-лясной школы і “прыліплі” да шыбаў. Адразу за вокнамі віднеліся маркотныя, чорныя ад бясконцых дажджоў дрэвы. Унізе выблісквалй сталёвыя крыжы. Гэта былі могілкі. Як апынуўся шэры стандартны будынак інтэрната ў такім недарэчным месцы? Мела я гіпотэзу — так і не правераную, — што быў тут некалі храм, пэўна, царква — могілкі ж праваслаўныя. Але наш народ пазбаўлены сантыментаў…

— Хаваюць вайскоўца, — зазначыла Ірка, хударлявая блакітнавокая дзяўчынка (яна трапіла ў СЛШ з дыягназам “хранічная пнеўманія”).– Вунь яго фуражку трымаюць на падушачцы!
Каб не густыя карункі галінаў, цырымонію было б відаць як на далоні. Але дрэвы, у адрозненне ад людзей, нечага саромеліся і хавалі ад нас, дзяцей, сумныя падрабязнасці чарговага пахавання.
А хіба нам было страшна? Кожная з нас зведала не адну бальніцу, прыступы задухі і пекла медыцынскіх працэдур. А ў бальніцы смерць — не палохае, яна руплівая санітарка: выконвае сваю работу, не прыцягваючы асаблівай увагі, старанная і абыякавая. Гэта было наша звычайнае існаванне.У санаторна-лясную школу адны траплялі, як і я, з найлепшых намераў бацькоў — няхай дзіця падлечыцца. Другія — “спіхнутыя” мачахамі, айчымамі ці нават роднымі бацькамі-алкаголікамі…
“Бумс-бумс! Бумс-бумс!” — гучала музыка. Ля труны, нібы здранцвелыя лялькі, хісталіся дзве жанчыны ў чорным. Што ж такое была смерць для нас, адзінаццацігадовых? Таямніца, чароўная і неспазнаная. Казкі-”жахалкі” нанач… Прывіды — “Чорная Рука”, фосфарныя слупы… Забароненасць і нейкая спакуса…
“Бумс…Бумс…Бум-бумс…” — танная медзь пахавальнага аркестра звягнула ў апошні раз. Мы неахвотна вярнуліся ў настылыя ложкі.
Ноччу ў Інгі Радзюн зноў паўтарыўся прыступ астмы. Інга адрывіста хапала паветра ссінелымі вуснамі, як белая сумная рыбіна, і мы вялі яе ўніз, дзе дзяжурыла пажылая санітарка і знаходзіліся памяшканні з інглятарамі для астматыкаў. Пусты калідор першага паверха з шэрай бетоннай падлогай залівала прывіднае святло люмінесцэнтных лямпаў, і ў ім таксама адчуваўся подых смерці.
З тых часоў я не баюся могілак.

Фосфарныя слупы

Па могілках мы хадзілі, як па самым звычайным месцы. Елі буйныя суніцы і маліны, што раслі тут на кожным кроку. Хлопцы дурэлі з паржавелымі крыжамі, пад якімі, здавалася, ужо няма магіл. У густых шатах дрэў гняздзіліся гракі і вароны, іх было не так шмат, як на іншых могілках, што не ведалі дзіцячай мітусні. Але ноччу… Ноччу могілкі жылі сваім жыццём. Сюды вярталася таемнасць, той салодкі жах, які ў дарослых робіцца жывёльным.
У аповедах-”жахалках”, што расказвалі мы адна адной штоночы, не апошняе месца займалі “фосфарныя слупы”, якія ўзнікалі над магіламі, маглі рухацца — “хадзілі”і нават ганяліся за людзьмі… Падобныя гісторыі нас асабліва заварожвалі. Што такое фосфар, мы ведалі. Наш аднакласнік неяк прывёз з дому пашкоджаную статуэтку арла. Хлопцы растаўклі яе на кавалкі, і амаль кожны з класа прыдбаў аскалёпак. Варта было ўзяць белы каменьчык у далоні, скласці іх “лодачкай” і зазірнуць у “вакенца” між вялікіх пальцаў, як адтуль, з прыцемку, глядзела зялёнае нядобрае вока.
Хлопцы казалі, што бачылі “фосфарныя слупы”. І мы, дзяўчаты, па начах углядаліся ў цёмнае спляценне галін пад вокнамі спальні і, здаецца, таксама бачылі. Нешта свяцілася, туманілася, рухалася ў нашых вачах…
Цёмным лістападаўскім вечарам мы ўгаварылі малодшую з дваіх нашых выхавацелек ісці паглядзець таямнічую з”яву. Могілкі займалі пагорак, што збягаў ад самага падмурка спальнага корпуса. Выхавацелька ў акружэнні дзяўчат спускалася па зацярушанай ігліцай сцежцы, хлопцы беглі наперадзе, пасвечвалі ліхтарыкамі. Ліхтарыкі ў начным лесе — відовішча фантастычнае і страшнаватае.
— Фосфарны слуп ідзе! –закрычаў неўзабаве былы вучань балетнай школы Гарбуноў.
Затрашчалі кусты. Мы завішчэлі і пабеглі назад. Спыніліся толькі каля ярка асветленай веранды. Праз могілкі дыбала кампанія мясцовай моладзі — узяўшыся пад рукі недарэчнай доўгай шарэнгай. Кінулася ў вочы дзяўчына, што ішла пасярэдзіне, — у кароткай белай сукенцы і белых бліскучых ботах-панчохах.
— Хутчэй у корпус! — задыхаючыся, скамандавала выхавацелька.
У тую ноч мы доўга не спалі і ўпотайкі шапталіся. Нехта чуў, як дырэктар школы выклікаў міліцыю, другі бачыў у вестыбюлі саміх міліцыянтаў, трэці чуў, як “бандыты” пагражалі нас зарэзаць…
Як бы там ні было, але таямніца фосфарных слупоў засталася таямніцай і дасюль не страціла для мяне страшнаватай прыцягальнасці.

Гэй, гусары!

Святаў я не люблю. Дакладней, баюся, бо на кожнае вялікае свята са мною здараецца нешта паганае.
У той Новы год мае прыгоды пачаліся з гусарскай формы. Школа рыхтавалася да традыцыйнага карнавалу. Наша старэйшая выхавацелька прапанавала нам зрабіць гусарскія касцюмы: на старыя школьныя фартухі, абрэзаныя ўнізе, нашыць пазументы і склеіць з кардону ківеры. Калі на выхадныя я вярнулася дадому, мама і бабуля ўзяліся майстраваць. Бабуля не пашкадавала чорнага пінжака, мама панашывала на яго бліскучай мішуры з медзяным бляскам. Як павінен выглядаць ківер, яны ўяўлялі цьмяна, але ўрэшце рэшт з кардону, фальгі і мішуры атрымалася нешта аб”ёмістае і бліскучае. Калі ў школе пабачылі мой касцюм, я адразу зрабілася камандзірам гусараў. Рэпеціравала з намі настаўніца спеваў. Мы ставіліся да яе непрыязна пасля таго, як у сталоўцы, размаўляючы з фізруком, яна ўзважыла рукамі свае пышныя грудзі і пахвалілася:
— О, як тут добра кормяць! Якія ў мяне грудзі зрабіліся — як булачкі!
Напэўна, гэтая жанчына з уласцівым ёй пачуццём гумару знайшла даволі пацешным, што наперадзе ўсіх хлапцоў пайду я — самая маленькая ў класе. Я павінна была прамаршыраваць да Дзеда Мароза, “адрапартаваць” яму пра наша “прышэсце” і зрабіць круг гонару вакол ёлкі. На жаль, калі ўрачыстае мерапрыемства пачалося, настаўніца спеваў была нападпітку і пераблытала сцэнарый: замест таго каб пачакаць, пакуль я “адрапартую”, яна бухнула на акардэоне нейкую песню. І адбылося жахлівае. Я разгубілася, хлопцы, што ішлі за мной, таксама. Нехта з дзяўчат , якія цягнуліся ў хвасце, усё-ткі заспяваў, але выступ быў сапсаваны канчаткова.
Калі мы расселіся, да мяне падляцела настаўніца спеваў і, патрасаючы кулакамі, закрычала:
— Сволач!
Болей я не памятаю нічога. Крыўда захліснула мяне. Мы вярнуліся ў спальню, я зняла свой бліскучы касцюм і заплакала. Дзяўчаты збіраліся на працяг карнавала — на танцы, па цукеркі. Я нікуды не пайшла — настроілася шкадаваць сябе доўга і з асалодай. Засталася адна ў халоднай спальні.
Ніколі не забуду гэтую ноч! Ад плачу прыемна кружылася галава. Шкадаванне да сябе — сапраўдны наркотык. За вакном хісталіся цёмныя яліны, срэбрам пабліскваў снег, нават таямніца могілак падалася нястрашнай і амаль зразумелай… Тыя спевы ветру, яго перпарывістыя трывожныя гукі, здаецца, чую дасюль, варта толькі задумацца. Чароўная, незабыўная ноч!
Але святы з тых часоў не люблю.

Дзіна

Гэта дзяўчынка з”явілася ў нашым класе пасярод навучальнага года — доўга ляжала ў бальніцы. Яна ўжо была даволі развітай, з кідкай знешнасцю ўсходняга тыпу. Мела Дзіна пышныя чорныя валасы, пульхныя чырвоныя вусны, нізкі лоб і вочы з цьмяным бляскам, нібыта абведеныя ценямі. Яе бацька быў азербайджанец. Дзіна жыла з ім і яго новай сям”ёй — мачахай і зводным братам. Яе родную маці забілі, калі тая вярталася дадому з начной змены.
Жылося Дзіне цяжка. Бацька, распусны і жорсткі чалавек, лупцаваў яе гумавым шлангам. Дзіна чула і шмат таго, што нельга яшчэ было ведаць дзяўчынцы. Аб усім яна расказвала нам.
У класе Дзіну не любілі. Здавалася, яна не рабіла нічога кепскага, але яе ўсё роўна пазбягалі. Развітае цела выклікала ў хлопцаў нейкую боязь — Дзіне не пісалі запісак, не запрашалі танцаваць і не прызнаваліся ў каханні, як іншым. Часам хлопцы, дурэючы на перапынках, пачыналі гладзіць яе па пышных валасах ці цмокаць у шчаку; Дзіна адбівалася, чырванела, пасля клала галаву на парту і рабіла выгляд, што плача (а можа, сапраўды плакала?). І нам чамусьці не было яе шкада. Жыла ўпэўненасць, што Дзіне, наадварот, прыемныя тыя дайманні…
Яна ўвасобіла для нас будучую даросласць, напоўненую сарамлівымі таямніцамі, і мы не прынялі яе, збаяліся, як інстынктыўна баяцца дзеці ўсяго нячыстага і непрыстойнага.

Удар

Калі мне гавораць, што маю надзвычай спакойны характар, я пагаджаюся. Але сама так не думаю, бо жыву неспакойным унутраным жыццём.
Выпадак, пра які хочацца расказаць, прычыніўся вясной. У такую пару нас асабліва даймаў голад. Не таму, што ў сталоўцы блага кармілі — проста рабілася гэта, як правіла, строга па распарадку і па норме. А голад прыходзіў якраз за гадзіну да абеду ці праз дзве пасля вячэры…
Ратавала сама прырода. На парослым беразе вадасховішча, што пачыналася адразу за могілкамі, мы шукалі дзіды маладога шчаўя. Асаблівым далікатэсам лічыліся веснавыя “свечкі” ялін. Пад іх скуркай была белая, смалістая сарцавінка, ёдкая на смак.
У адзін з такіх веснавых дзён я ўдарыла сваю лепшую сяброўку Волю. Разбіла ёй губу да крыві. А за што, потым нават не магла ўцяміць. Зусім не помню самога моманту ўдару, толькі шалёны ўсплёск нянавісці.
Волю я любіла больш за ўсіх аднакласніц. Яна была спакойная і разумная. Напэўна, ударыць лягчэй за ўсё таго, каго любіш…
Вечарам выхавацелька прасачыла, каб мы ўклаліся ў ложкі, сказала “дабранач” і выключыла святло. Амаль адразу загрукалі дзверы тумбачак, спальню запоўніў густы пах часнаку. Ім мы націралі хлеб, які бралі на кухні. Я чула, як побач Воля разгортвала пачак печыва, прывезены з дому. Зараз павінна ўсіх пачаставаць па няпісаным законе інтэрната. Як яна звернецца да мяне?
Гарачая хваля сораму апякла шчокі.
— Людачка, вазьмі…– Воля працягнула мне пячэнне.
Мусіць, адсюль і пачынаецца мая вечная боязь кагосьці пакрыўдзіць, боязь, якая стрымлівае мяне нават тады, калі не шкодзіла б узвысіць голас.
Недзе за вакном, на захутаных у туман ялінах, штогод запальваюцца новыя “свечкі”. А на сівым ад расы лузе прадзёўбваюцца кволыя, але надзеленыя неадольнай сілай маладога жыцця дзіды шчаўя…

Сентыментальнае падарожжа

У восьмым класе я зноў вучылася ў звычайнай гарадской школе. Вуліцу, на якой яна знаходзілася, урачы дзіцячай паліклінікі называлі паміж сабой “рабочае гета”. Я часта ўспамінала лясную школу, асабліва вясной. Апроч таго, хацелася паказаць месца майго “перавыхавання” з прыкладнай “выдатніцы” ў “нармальную” дзяўчынку новай сяброўцы Алене. І мы аднойчы паехалі туды…
Доўга блукалі па лесе, шукаючы патрэбны паварот, і я ўвесь час памылялася. Калі паміж бурштынавых ствалоў сосен мільганулі шэрыя сцены, гэта было зусім нечакана… Няўжо яна, мая школа, такая? Дзе флёр таемнасці, адчуванне прасторы? Пад нагамі рыпела пабітае шкло — я ўспомніла, як мы збіралі тут яго, каб зрабіць мадэль рэльефу да ўрока геаграфіі: на кожным шкельцы трэба было абвесці чарнілам адзін са зрэзаў узгорка (гэтыя ўзгоркі ў геаграфічным атласе нагадвалі нарэзаную вяндліну). Пасля шкельцы накладваліся адно на адно, і з намаляваных абрысаў утваралася сапраўднае ўзвышша. Маленькая дзіўная цацка..
Мы з Аленай абышлі вучэбны корпус, завярнулі за рог. Зрэшты, могілкі засталіся такімі ж. Пралескі і белыя купальніцы аздаблялі стаптаныя магілы — як напамін пра вечную памяць прыроды.
Пасля мы доўга гушкаліся на арэлях, нядаўна пафарбаваных у атрутна-жоўты колер. Побач блукалі каты — Алена скарміла ім каўбасу, прыхопленую з дому…
Дарэмна я марыла сюды вярнуцца — бо вярнуцца нікуды немагчыма. Тое, што пакідаеш аднойчы, пакідаеш назаўсёды.
Шкельцы накладваюцца адно на адно, мінулае, здаецца, яшчэ прасвечваецца, але ўсё цьмяней, туманней. І разам з тым — прыгажэй…

1993