Людміла Рублеўская
Каляднае апавяданьне
Як мне хочацца калі-небудзь напісаць сапраўднае каляднае апавяданьне! Хаця б самае традыцыйнае — з палаючым камінам, цвыркуном і багатым дабрадзеем беднага сямейства. Але манатонныя арыі цвыркуноў страшэнна раздражняюць мае чульлівыя пісьменьніцкія нэрвы. Ня менш за ціканьне “ходзікаў”. Калі мы з мужам зрэдзь начуем у хаце ягоных бацькоў, дзе жыве гэты добры мэханічны дух з маятнікам, мы прыблізна апоўначы не вытрымліваем і ці муж, ці я на дыбачках падыходзім да сямейнай рэліквіі ды спыняем ейнае жыцьцё. І маці нараніцу дзівіцца: чаго гэта гадзіньнік стаў?
Лепей напісаць штосьці рамантычна-гістарычнае… Канец ХІХ стагодзьдзя. Паўночна-Заходні край імпэрыі. У багатым маёнтку для адзінаццацігадовага паніча рыхтуецца дзіцячы баль, прыбіраецца вялізная яліна… Тут добра было б даць апісаньне зіхоткіх упрыгожаньняў. Сьвечкі з пазалочанага воску ў выглядзе херувімчыкаў. Пернікі ў рознакаляровай глязуры. Ясьлі зь лялечным Хрыстом і парцалянавымі анёлкамі…
Хлопчык назірае за прыгатаваньнямі — такі маленькі ў белай кашульцы з карункавымі манжэтамі перад цёмнай грамадай ёлкі. Узрушана прамаўляе: “Каля-яды…” Маці ласкава папраўляе: “Рождество, сынок”. Але той упарта, нібыта прыслухоўваючыся да далёкага голасу, паўтарае: “Каляды…” І гэтак жа адсланёна: “Куцьця… Абрус кружасты… Зорка… Паляндвіца… Пане гаспадару…” Раптам хлопчык бачыць, што бацькі чымсьці засмучаныя. Маці плача. Бацька груба, адчужана адсылае яго ў дзіцячы пакой. Адыходзячы, хлопчык чуе незразумелае: “Отродье…” За гэтым адчуваецца таямніца. Хлопчык вяртаецца, каб падслухаць размовы дарослых. Высьвятляецца: ён — ня родны сын. Ягоныя сапраўдныя бацькі — “бунтаўшчыкі”. Ім яшчэ дзесяць год таму належаў гэты маёнтак. Сёньняшні гаспадар быў “суцішальнікам” бунту і атрымаў маёнтак як узнагароду за верную службу, а дзіця ўсынавіў, каб выхаваць у вернападданага. Ніхто ня думаў, што немаўля магло захаваць у памяці нешта зь “мінулага жыцьця”. Словы, што выпадкова ўсплылі ў памяці ў часе перадкаляднай мітусьні, дапаўняюцца цьмянымі вобразамі. Хлопчык як праз туман прыпамінае нечыя абліччы, галасы, мэлёдыі песень… Тут належала б падсумаваць, што, маўляў, гэтак у героя скончылася дзяцінства…
А мо я проста апішу сучасныя гарадзкія Каляды. Да якіх рыхтуюцца па “Энцыкляпэдыі этнаграфіі”. Сям’я постсавецкіх інтэлігентаў, чыё юнацтва прыпала на пэрыяд “Талакі”… Куцьця, звараная з пшанічных шматкоў “Нэстле”. Пад даматканым абрусам — сухія сьцяблінкі, ашчадна павыцяганыя з ікебаны, каб не парушыць кампазыцыі. Запісы гурту “Ліцьвіны”, якія пасьля таго, як гаспадар выпівае першыя дзьве стограмоўкі гарэлкі “Белая Русь”, зьмяняюцца на “Сэкс пісталз”. Дзеці ня ведаюць, каго ім чакаць — Дзеда Мароза, Санта-Кляўса альбо Сьвятога Мікалая. Але на ўсялякі выпадак прывязваюць шкарпэткі да батарэі цэнтральнага ацяпленьня… “Я адной табе належу, Беларусь мая…”, — шэпча-настальгуе гаспадар над чарговай чаркай… Пад сынтэтычнай елкай матэрыялізуюцца падарункі, і ўрэшце ўсе забываюцца выцягнуць з-пад абрусу па сьцяблінцы. Навошта? І без таго вядома, што жыць будзем кепска, але нядоўга…
Не, такога аповеду я дакладна не напішу. А то яшчэ падумаюць, што гэта пра маю ўласную сям’ю. А я ніколі не вару куцьці са шматкоў “Нэстле”!
Дон’т ўоры, бі хэпі…
Лепей ужо нейкую фантасмагорыю. Напрыклад, пра тое, як кампанія маладзёнаў вырашае зладзіць традыцыйнае калядаваньне. Пераапранаюцца, мажуць твары, начапляюць страшныя маскі… Непазнаныя, зьяўляюцца да аднаго зь сябрукоў, якога лічаць занадта ганарлівым. Кампэнсуюць свае крыўды напоўніцу. Абражаны гаспадар нарэшце ўсьведамляе, што ня ўсе на белым сьвеце яго любяць. А нараніцу высьвятляецца, што маскі калядоўшчыкаў не здымаюцца. Прырасьлі.
Вось толькі ня ведаю, як працягнуць сюжэт… Ці героі пойдуць каяцца ў царкву, проста ў сваіх страшных масках, і сьвечкі пры іх зьяўленьні паскручваюцца і задымяць, а маскі абпаляць твары, як агнём, і зваляцца… Ці самая прыгожая дзяўчына з калядоўшчыкаў паабяцае ў якасьці выкупленьня агульнай правіны выйсьці замуж за пакрыўджанага гаспадара, даўно і безнадзейна ў яе закаханага… Не, не атрымліваецца. Лепш запасьці на лірыку.
Жанчына зьбіраецца на калядны карнавал. Дастае з шафы чорную аксамітную сукенку са сьмелым разрэзам. Доўга змагаецца з нафталінавай аўрай рэдка надзяванага строю. Робіць на твар маску з дрожджаў напалам з рафінаваным алеем — падмаладзіць скуру. Старанна ўкладае валасы ў высокую прычоску, і над скронямі — па залатой сьпіральцы локану, замацаванага лакам. Кладзе ў сумачку чорныя туфлі на высокіх шпільках і… чакае. Яна прыўкрасная і трывожная. І тут, вядома, ёй прыносяць тэлеграму… Ці нехта тэлефануе і кажа, што ўсё адмяняецца. І яна застаецца ў пустой цёмнай кватэры, дзе паблісквае калядная ёлка… Або яшчэ лепш — гераіня ідзе на свой карнавал, а там усе ў майках, джынсах і красоўках на вялізарнай плятформе… І сядзіць яна там у цёмным куце пад камланьне белага рэпэра Эмінэма дурніца дурніцай у сваім аксаміце з локанамі і шпількамі.
А чаму б тады не напісаць пра дзявочую варажбу? Як у пакоі студэнцкага інтэрнату сядаюць дзяўчаткі па чарзе перад люстэркам між запаленых сьвечак і ўглядаюцца ў прывідную далеч. І адна з варажбітак, вядома, самая прыгожая, студэнтка інстытуту культуры, бачыць… Што дакладна — не расказвае. Але назаўтра сустракаецца менавіта з тым, хто паказаўся ёй у люстэрку. А ён працуе патолягаанатамам…
Не, гэта ўжо зусім далёка ад цвыркуна і палаючага каміну… Тым больш, у мяне самой з той варажбою не зусім рамантычныя ўспаміны. Мы са стрыечнай сястрою Танькай зьнялі са сьцяны вялікае люстэрка ў багеце пад бронзу, але, пакуль прыладжваліся гадаць, пачуліся крокі маёй маці. Схавалі люстэрка на ложку, пад посьцілкай. Маці падазрона агледзела пакой, ведаючы нашу схільнасьць да шкадлівых гульняў. “Што ў вас тут робіцца?” Танька запэўніла, што мы проста адпачываем, і ў доказ сваіх слоў павалілася на ложак.
Яна дасюль пераконвае мяне, што ў тое імгненьне цалкам забылася на люстэрка.
Пасьля я намалявала да таго багету на кардонцы выяву Рагнеды ў манаскім убраньні на фоне навальнічнага неба і белай царквы. Танька пасьля чарговага гасьцяваньня заявіць, што мая Рагнеда занадта страшная. Але маці карціна спадабалася, і яна дагэтуль вісіць у яе на сьцяне як прывід няспраўджанай варажбы.
Але гэта быў бы зусім не калядны аповед.
І я яго, відаць, ніколі і не напішу. Як не напісаў Міхась Стральцоў пра смаленьне вепрука.
2002