Ці праўда па Мірскім замку блукае прывід маленькай князёўны Сонечкі?
Вядома, у вандроўцы па містычных мясцінах Беларусі нельга абысці Мірскі замак… Сам выгляд ягоных магутных сцен з чорнымі вачніцамі байніц і чырванню цэглы ўспрымаецца як фон для здымак касцюміраваных фільмаў, з мячамі, шаблямі, стрэламі гармат… Дарэчы, для мяне так і стала — у Мірскім замку здымалі многія сцэны фільма па кнізе «Авантуры Пранціша Вырвіча» майго аўтарства, і менавіта па гэтым брукаваным дворыку ездзіла створаная на «Беларусьфільме» Жалезная Чарапаха — танк на паравым рухавіку па эскізах Леанарда да Вінчы. Тут па сігнале рэжысёра ўзрываліся ядры, стукаліся клінок аб клінок… А ўночы, у святле пражэктараў, па канаце, працягнутым высока над брукаванкай, ад акна да акна, караскаўся юны шляхціц Пранціш Вырвіч, выкрадаючы паланянку — прыгажуню Саламею Рэніч…
Праклятае возера
Як беларускія класікі сустракалі Новы год
https://zviazda.by/be/news/20201230/1609344040-yak-belaruskiya-klasiki-sustrakali-novy-god
Васіль Быкаў сядзеў пад сціртай, Караткевіча шпурнулі на сцэну, Шамякін ехаў у цягніку і плакаў
Таямнічасць, чаканне цуду, надзея… Каляды і Новы год ствараюць асаблівую атмасферу, якую прыемна аднаўляць у словах і вобразах… Падымае келіхі з палёнкай шляхціц Завальня, спароджаны фантазіяй Яна Баршчэўскага, у аповесці Змітрака Бядулі «Салавей» над палацам пана Вышамірскага «У цёмнае неба імчаліся з грукатам, з шыпеннем, з парахавым смуродам агнёвыя змеі ракет, ляцелі высока-высока і рассыпаліся ва ўсе бакі снапамі рознакаляровых іскраў-зорак»… У «Каласах пад сярпом тваім» Уладзіміра Караткевіча «Роў над сумятнёй і калатэчай збор вясковых музыкаў. Гулі дзве скрыпкі, пявуча вохкаў бас, мядзведзем раўла дуда, пяшчотна сапла жалейка, звонка ўдаралі цымбалы, і, вышэй за ўсё іншае, узлятаў, заліваўся і ўздыхаў бубен».
Але не толькі героі адзначалі зімовыя святы — а і самі аўтары! Вось толькі не заўсёды іхнія сустрэчы Новага года былі святочныя… Пісьменнік жа мусіць перажываць трагічныя часы разам са сваім народам. І занатоўваецца ім не тое, што звыкла, а тое, што ўражвае. Давайце ж пагартаем старонкі ўспамінаў, мемуараў, дзённікаў і даведаемся, як па-рознаму сустракалі Новы год і Каляды класікі беларускай літаратуры.
Якуб Колас еў ламанцы і растрэсваў на стол сена
Новая зямля. Каляды
Скарына ў Празе
В исторических хрониках можно найти и клевету
Когда летописи лгут
Душой стамiўшыся
ў жыццёвых цяжкiх бурах,
Свой век канчаю я
ў манастырскiх мурах
І пiльна летапiс
другi ўжо год пiшу…
I бачанаму мной —
я годны веры сведак.
Хай тыя ведаюць,
што з’явяцца па нас,
Усю праўду пра жыццё
У наш i прошлы час…
Гутарка з Марыяй Вайцяшонак
Пісьменніца Марыя Вайцяшонак нарадзілася ў высылцы на Алтаі, вырошчвае касмеі і слухае рэпераў
…Адчыняюцца дзверы
Ў хаце,
Трэба сказаць
Гаспадыні,
Па што я
Прыйшла.
Па дарагія ўспаміны,
Быццам еду
З сёстрамі
З млына
на конях
Напудраваўшыся вальцам,
І кветка ў валасах.
«Асадніцкія дзеўкі»…
Гучаць — ліюцца замовай радкі верша са зборніка Марыі Вайцяшонак «Альбом для цёткі Марылі». Аб’ёмісты том, у якім проза, вершы, згадкі, мудрасць, настальгія, прыгажосць, шмат сэнсаў і падтэкстаў.
Вось сабралася згадаць, што ў Марыі Антонаўны 80-гадовы юбілей — і таксама падтэкст… Бо яна сама магла не ведаць пра гэтую дату.
«Асадніцкая дзеўка», дачка польскага асадніка, яна нарадзілася на далёкім Алтаі, у Змяінагорску, куды ў 1940-м саслалі сям’ю. Маці, беларуская сялянка, у час высылкі была цяжарная. Таму Марыя і не ведала ні свайго дакладнага дня нараджэння, ні нават года. Запісалі ўзрост пасля, прыблізна… І толькі нядаўна Марыя Вайцяшонак даведалася з дакументаў, што нарадзілася 1 снежня 1940 года.
Першае жытло яе — зямлянка, у якой змушаныя былі туліцца разам з козамі. Бацька там, у высылцы, хутка завёў іншую сям’ю. А «асадніцкім дзеўкам» давялося выжываць…
Далей па спасылцы
Як выбірае кнігі чытач?
https://zviazda.by/be/news/20201214/1607960330-yak-vybirae-knigi-chytach
Самыя цікавыя размовы пра культуру вядуцца ў кулуарах, за кубкам гарбаты альбо кавы… Нават у трывожны час пандэміі, калі такія сустрэчы рэдкія ўжывую, можна знайсці магчымасць для такой гутаркі… Напрыклад, на прасторах новай рубрыкі «Звязды», у якой «на трох» пасмакуем цікавыя пытанні… Ну вось, напрыклад, як папулярызуецца сёння беларуская літаратура, хто найлепшы пасрэднік паміж ёй і чытачом і якую ролю адыгрываюць у гэтым тоўстыя часопісы? Пра гэта якраз у дні, калі літаратурны часопіс «Нёман» святкаваў сваё 75-годдзе, разважалі галоўны рэдактар згаданага часопіса, пісьменніца Юлія Алейчанка, дырэктар кнігарні «Акадэмічная кніга» Вольга Глухоўская і я, рэдактар аддзела культуры «Звязды», пісьменніца Людміла Рублеўская.
Цвёрдая вокладка супраць мяккай
Людміла Рублеўская. Каляднае апавяданьне
Людміла Рублеўская
Каляднае апавяданьне
Як мне хочацца калі-небудзь напісаць сапраўднае каляднае апавяданьне! Хаця б самае традыцыйнае — з палаючым камінам, цвыркуном і багатым дабрадзеем беднага сямейства. Але манатонныя арыі цвыркуноў страшэнна раздражняюць мае чульлівыя пісьменьніцкія нэрвы. Ня менш за ціканьне “ходзікаў”. Калі мы з мужам зрэдзь начуем у хаце ягоных бацькоў, дзе жыве гэты добры мэханічны дух з маятнікам, мы прыблізна апоўначы не вытрымліваем і ці муж, ці я на дыбачках падыходзім да сямейнай рэліквіі ды спыняем ейнае жыцьцё. І маці нараніцу дзівіцца: чаго гэта гадзіньнік стаў?
Лепей напісаць штосьці рамантычна-гістарычнае… Канец ХІХ стагодзьдзя. Паўночна-Заходні край імпэрыі. У багатым маёнтку для адзінаццацігадовага паніча рыхтуецца дзіцячы баль, прыбіраецца вялізная яліна… Тут добра было б даць апісаньне зіхоткіх упрыгожаньняў. Сьвечкі з пазалочанага воску ў выглядзе херувімчыкаў. Пернікі ў рознакаляровай глязуры. Ясьлі зь лялечным Хрыстом і парцалянавымі анёлкамі…
Топ-5 пейзажаў Уладзiмiра Караткевiча
Вядома, што вялiкi Уладзiмiр Караткевiч быў адораны i як мастак — адна з кнiг новага збору твораў у 25-цi тамах сабрала ягоныя малюнкi, i гэта ўражвае…
Цi не з-за гэтага ў тым, як ён маляваў словам, адчуваецца дасканалая выразнасць — ты нiбыта разглядаеш карцiны… Караткевiчу дастаткова было некалькiх штрыхоў, каб стварыць амаль аб’ёмны пейзаж, дзе схаваны такiя сэнсы, такая гiсторыя — разгадваць можна бясконца… Ды вось хаця б у эсэ «Званы ў прадоннi азёр», напiсаным пасля падарожжа па Палессi: пару радкоў — i перад намi Мазыр, «горад на зялёных адхонах. Яры, над якiмi хiляцца дрэвы. Цукровая бель старых цэркваў i манастыроў праз сець галiн. Мазыр. Мiнi-Кiеў». А вось вам неба над старажытным Туравам: «Навальнiчная хмара стаяла над горадам, iшла на яго, на нас. Срэбныя, дробныя блiскаўкi сонца трапяталi на лiловай вадзе i цьмяна-срэбных плямах пены. А над усiм сутыкалiся дзве цёмна-сiнiя хмары, як два мячы. Пад iмi клубiлiся жамчужна-белыя аблокi, а ў iх малюткiм ясна-сiнiм вочкам палыхаў лапiчак неба». Тут вам i экскурс у навальнiчную гiсторыю горада, i замiлаванне, i туга па нязбытным… Колькi кранальных карцiн, створаным Уладзiмiрам Караткевiчам, назаўсёды застаюцца ў памяцi, i бяссiльныя паўтарыць iх i мастакi, i кiнематаграфiсты! Давайце складзём, хаця б умоўны, топ-5 пейзажаў ад Уладзiмiра Караткевiча, напоўненых глыбокiм сэнсам.
1. Груша на беразе Дняпра
Безумоўна, адкрываць гэты рэйтынг мусiць пачатак сагi «Каласы пад сярпом тваiм».
9 твораў беларускай літаратуры пра шпіталі і дактароў
Сёння ўвага ўсяго свету прыцягнутая да тых, хто апынуўся на перадавой у змаганні з пандэміяй, — да медыкаў. Не выклікае сумнення, што іх подзвіг, неверагодныя цяжкасці, з якімі яны сутыкнуліся, напружанасць нашых дзён адлюструюцца ў літаратуры. Іначай — што ж яна за «люстэрка часу»?
Але пра медыкаў пісалі і раней — рабілі іх героямі твораў, а шпіталі — месцам дзеяння. Тут ужо ўсё залежала ад задумы аўтара — трагедыя адбудзецца ў такіх умовах альбо фарс, рамантычная гісторыя альбо антыўтопія.
Сацыёлаг Артур Франк сцвярджаў, што калі пісьменнік піша пра хваробу, гэта «падсвядомы пошук вылячэння». Але ў гісторыі нашай літаратуры былі і пісьменнікі — прафесійныя дактары. Успомніць хоць б Францыска Скарыну і верш Максіма Багдановіча, які апісвае прыгатаванне першадрукаром лекаў для хворага пана пісара земскага… Саламея Русецкая-Пільштынова, лекарка XVІІІ стагоддзя, пакінула дзівосныя мемуары пра тое, як лячыла і жонак турэцкага султана ў Стамбуле, і нясвіжскіх Радзівілаў, і расійскую імператрыцу. Алаіза Пашкевіч-Цётка працавала фельчарам, вядомы драматург Анатоль Дзялендзік, аўтар «Анастасіі Слуцкай», — урачом-псіхіятрам у Рэспубліканскай псіханеўралагічнай бальніцы. Урэшце, паміж прафесіяй літаратара і доктара шмат агульнага: жаданне ратаваць, выпраўляць заганы, хоць і сказаў Салжаніцын: «Мы не ўрачы, мы — боль».
Давайце ж успомнім, пра якія бальніцы пісалі ў класічнай беларускай літаратуры.