Сайт пісьменніцы Людмілы Рублеўскай The website of writer Liudmila Rubleuskaya
«У людзей майго пакалення сталеюць ужо ўнукі, маладыя людзі, для якіх дзіўна бывае, калі яны даведваюцца, што чагосьці некалі не было. Ды і не так ужо даўно. Напрыклад, у беларусаў не было сталага тэатра, не было ўніверсітэта, не было… Яны, нашы нашчадкі, шчаслівыя, бо ў іх ёсць, дзе праявіць свой талент і што развіваць далей. Майму ж пакаленню выпала шмат што рабіць упершыню».
Ён прыходзіў у наш кабінет у рэдакцыі газеты «Літаратура і мастацтва», пастукваючы кульбачкай, сядаў у стары, пацёрты, але яшчэ ўтульны, фатэль і, бліскаючы пільнымі цёмнымі вачыма, разважаў аб прачытаным нядаўна ў газеце. Ацэнкі даваў трапныя і рэзкія. Кожны раз прыносіў новыя вершы і казаў: «Гэта мае апошнія». Праз нейкі час прыходзіў з новымі «апошнімі»…
І гэта было вельмі кранальна — для тых, хто ведаў, што аўтар на два дзесяцігоддзі быў пазбаўлены магчымасці ствараць, нават мець пры сабе аловак часам лічылася злачынствам.
Genius Urbis… Дух горада… Ён жыве у кожным месцы і мястэчку. Ёсць ён і ў нашым Мінску. І здзяйсняе сваю ўладу над сэрцамі не толькі праз велічныя будынкі і помнікі — але і праз цікавыя, часам трагічныя, часам гарэзныя легенды, паданні, міфы, не толькі праз магутныя гістарычныя постаці — але і праз казачных істотаў, якімі свядомасць месціча засяляе яго родны горад. Часам такі міф нараджаецца пасля з’яўлення адметнай скульптуры, часам фантастычная мінская істота застаецца толькі ва ўяўленні цікаўнікаў… Давайце з нагоды Дня горада ўспомнім некаторыя з такіх персанажаў.
У Беларускім дзяржаўным архіве літаратуры і мастацтва ёсць цэлая папка газетных выразак пра святкаванні юбілеяў Максіма Багдановіча і іншыя звязаныя з паэтам падзеі. Ужо 21 красавіка 1923 года ў газеце «Савецкая Беларусь» ад 21 красавіка надрукавалі зацемку «Беларуская культура. Знайдзеныя скарбы!» пра тое, што бацька паэта, Адам Рыгоравіч, выратаваў з пажару і збіраецца перадаць на Беларусь архіў свайго сына. А 25 мая 1927 года нумар той жа «Савецкай Беларусі» быў прысвечаны 10-годдзю з дня смерці Максіма.
«З пачуццём лютасці да ворага, які спаганіў нашу зямлю, зруйнаваў наша шчасце, я пакінуў горад, у якім прайшлі лепшыя гады жыцця. Я замкнуў сваю майстэрню і свята берагу ключ ад яе. Там засталіся апошнія мае працы і яшчэ не кранутыя разцом вялікія абрубкі дрэва — беларускага дуба і ліпы — каштоўны матэрыял для скульптуры. Я заканчваў тады скульптурную групу „Грабары“…»
«Гэткім шчырым каханнем яе атуліў,
З гэткай ласкай глядзеў у яе сумныя вочы, —
Як і сонца не туліць расквечаных ніў,
Як і зоры людзям не ўглядаюцца ўночы!…
Столькі песень над песнямі ёй я напеў,
Столькі думак злажыў аб ёй важных, таёмных, —
Як і бор гэтак з ветрам шумець не шумеў,
Як і век гэткіх дум не злажыў для патомных!
…Утварыў з яе шчасце з-пад шчасцяў сваё —
Чарадзейную княжну з аповесці дзіўнай,
І пад ногі ёй кінуў жыццё сваё ўсё….
А яна?.. А яна была толькі… дзяўчына!..»
Гэты горкі верш Янка Купала напісаў пра сваё палкае і нешчаслівае каханне — прыгажуню Паўліну Мядзёлку, першую выканаўцу ролі Паўлінкі. Так яна найперш і ўвайшла ў гісторыю — пакутлівай Музай вялікага нацыянальнага паэта.
Вось і дачакаліся мы цёплых і сонечных дзён… І хоць пісьменнікаў можа натхняць любое надвор’е — хоць табе залева, хоць завіруха, усё-ткі пад ясным сонейкам нават самы вытанчаны эстэт адчувае сябе ўтульней. Недарэмна Оскар Уайльд, які ў маладосці гатовы быў усю жывую і цалкам недасканалую, на яго думку, прыроду замяніць на створаныя мастакамі пейзажы, насіў у пятліцы сланечнік. Кветку, якая заўсёды паварочваецца «тварам» да сонца… «Загляне сонца і ў наша ваконца» — сцвярджалі беларускія адраджэнцы на пачатку дваццатага стагоддзя, марачы пра росквіт нацыянальнай культуры і незалежнасць беларусаў. Давайце паглядзім, як, падобна такому ж сланечніку, за сонцам сачылі літаратары і як адлюстроўвалі ўбачанае на старонках сваіх твораў.
Прачнуўся Левіяфан…
Шпурляе наш карабель
Дыханнем яго… Няма
зацішша ні ў водным порце.
Не бачна ні зор, ні скал. Паветра гудзе, бы чмель,
Хто моліцца, хтосьці п’е, хто просіцца – “Годзе, годзе!”
Прачнуўся Левіяфан.
У труме сабраўся люд,
Каб вырашыць: хто зграшыў, каб гэтак угневаць неба?
А нейкі прыблуда спіць, паклаўшы пад галаву
Загорнуты ў лахманы
папірус і лусту хлеба.
Ён з намі не галасіў ад жаху і неспадзеўкі,
Ні літасці не прасіў, не кляў і не кляўся сам…
А значыць, яго віна. Напэўна, ён грэшнік рэдкі.
Няхай жа судзіць яго прабацька наш Абраам.
Прыблуда папірус свой за пазуху ціха сунуў,
Матросіку кінуў хлеб,
і нат спрачацца не стаў.
Сам скочыў за борт…
Ну вось, мы і ўратавалі судна.
Пакуль змагаліся мы –
паскуднік спаў ды чытаў.
Цяпер пачакаць крыху…
Павінны суціхнуць хвалі…
І раптам – блішчыць луска, нібы арханёльскі меч,
І нехта на ёй сядзіць і свой папірус чытае,
І зносіць Вялікі Змей яго беражліва прэч.
14.01.23
**
Можа, нехта і зерне, а я –
дзьмухаўцова дачка,
З далані ўсемагутнай
садзьмутая цёплым дыханнем.
То кранаюся глебы, то зноўку кружляю,
не ў стане
Зачапіцца за дрот, за травінку,
за вострасць кручка.
Парушынка, лятунка,
якая працяг свой нясе
У празрыстай стыхіі,
не ў змозе прыладзіцца зручна.
Племя нас, летуценных,
кружляе між вамі бязгучна,
Незаўважныя мроі
аб нейкай далёкай красе.
Шэра-шорсткія крылцы –
у лужыне ці на гаўбцы.
Зерню будзе ралля.
Свет пачуе падзенне арэха.
Нас запомняць, як свет заліе
жоўтакветкавым рэхам.
Ці не ўспомняць… Не ўспомняць…
Ды будуць квітнець дзьмухаўцы.